Trang chủSÁCH DỊCH TIẾNG VIỆTSổ tay Phục hồi chức năng Lâm sàng Braddom 2026

Sổ tay Phục hồi chức năng Lâm sàng Braddom, Ấn bản thứ hai (2026). Chương 25. Các bệnh lý mạch máu

Phác đồ chẩn đoán và điều trị Thông liên nhĩ
Phác đồ chẩn đoán và điều trị Viêm mạch ANCA
Phác đồ chẩn đoán và điều trị Thông liên thất

Sổ tay Phục hồi chức năng Lâm sàng Braddom, Ấn bản thứ hai (2026)
Nhà xuất bản: ELSEVIER, 2026
Tác giả: David Cifu, Henry L. Lew – Dịch và chú giải: Ths.Bs. Lê Đình Sáng
(C) Bản dịch tiếng Việt bởi THƯ VIỆN Y HỌC MEDIPHARM


Chương 25. CÁC BỆNH LÝ MẠCH MÁU

Vascular diseases
Blessen C. Eapen; Resa L. Oshiro
Braddom’s Rehabilitation Care: A Clinical Handbook, 25, 235-242.e11


Hướng dẫn nhanh

Các bệnh Động mạch
  • Bệnh động mạch ngoại biên (Peripheral artery disease – PAD) là một bệnh của quá trình lão hóa
  • Biểu hiện bằng chứng đau cách hồi
  • Đau khi nghỉ là dấu hiệu của thiếu máu chi nguy kịch
  • Sáu chữ P của xơ vữa động mạch tắc nghẽn (tắc nghẽn cấp tính): pain (đau), pallor (xanh xao), paresthesias (dị cảm), paralysis (liệt), pulselessness (mất mạch), và polar (lạnh)
  • Viêm đa động mạch nút ảnh hưởng đến các động mạch nhỏ và trung bình và được điều trị bằng steroid
  • Viêm tắc mạch máu (bệnh Buerger) ảnh hưởng theo đoạn đến các động mạch và tĩnh mạch nhỏ và trung bình, liên quan đến hút thuốc lá

Đánh giá Động mạch

  • Chỉ số mắt cá chân-cánh tay (Ankle-brachial index – ABI)
    • >1.40 cho thấy các động mạch không thể nén được và là một nghiên cứu không thể diễn giải
    • <0.50 cho thấy PAD nặng
  • Chỉ số ngón chân-cánh tay hữu ích khi ABI >1.4
  • Đo oxy qua da <20-30 mm Hg cho thấy tiềm năng lành mô kém
  • Chụp cắt lớp vi tính mạch máu là phương thức hình ảnh không xâm lấn tiêu chuẩn
  • Chụp động mạch qua ống thông là tiêu chuẩn vàng để đánh giá động mạch

Quản lý PAD

  • Điều trị tích cực các yếu tố nguy cơ:
    • Mục tiêu LDL <70
    • Thuốc ức chế men chuyển
    • Thuốc chống kết tập tiểu cầu
    • Thuốc chẹn beta nếu có bệnh động mạch vành
    • Kiểm soát đái tháo đường và cai thuốc lá
  • Giày dép bảo vệ mọi lúc
  • Đi bộ để khuyến khích lưu thông máu bàng hệ ít nhất 30 phút ba lần một tuần
  • Nén khí nén ngắt quãng

Bệnh Tĩnh mạch

  • Các yếu tố nguy cơ huyết khối tắc mạch bao gồm bất động, sử dụng estrogen, tiền sử huyết khối tĩnh mạch sâu (Deep vein thrombosis – DVT), trạng thái tăng đông
  • Viêm tắc tĩnh mạch xanh đau (phlegmasia cerulea dolens) là một biến chứng hiếm gặp của DVT có thể dẫn đến mất chi và tử vong
  • Hội chứng May-Thurner: chèn ép tĩnh mạch chậu trái bởi động mạch chậu chung phải
  • Suy tĩnh mạch mạn tính
    • Loét da có liên quan tuyến tính với áp lực tĩnh mạch mắt cá chân khi đi bộ >30 mm Hg và nguy cơ cao nhất với áp lực >80 mm Hg

Đánh giá và Điều trị Bệnh Tĩnh mạch

  • Siêu âm Duplex là xét nghiệm được lựa chọn để đánh giá các tĩnh mạch nông, sâu và xuyên
  • Nồng độ D-dimer có độ nhạy cao nhưng độ đặc hiệu thấp
  • Nén bằng vớ nén phân cấp dài đến đầu gối với áp lực 30-40 mm Hg ở mắt cá chân là phương pháp điều trị chính
  • Nên sử dụng vớ nén ít nhất 1 năm sau DVT để ngăn ngừa hội chứng sau huyết khối
  • Nén khí nén ngắt quãng ở 40-50 mm Hg giúp ổn định phù chân nhưng chống chỉ định ở bệnh nhân suy tim sung huyết và tắc nghẽn tĩnh mạch

Bệnh Bạch huyết

  • Nguyên nhân số 1 ở Hoa Kỳ là ung thư vú
  • Nguyên nhân số 1 trên thế giới là thứ phát sau bệnh giun chỉ
  • Chụp bạch huyết đồ là nghiên cứu hình ảnh tiêu chuẩn
  • Liệu pháp chống sung huyết phức hợp
    • Chăm sóc da và điều trị nhiễm trùng
    • Xoa bóp bạch huyết
    • Nén ép
    • Nâng cao chi và tập thể dục

Có một chẩn đoán phân biệt rộng rãi cho bệnh lý mạch máu chi dưới. Do đó, điều quan trọng là phải hiểu sinh lý bệnh, đánh giá lâm sàng và các phương thức xét nghiệm chẩn đoán của những tình trạng này để tạo điều kiện tối ưu hóa việc quản lý bằng cách lựa chọn chẩn đoán và điều trị phù hợp.

CÁC BỆNH LÝ ĐỘNG MẠCH

Bệnh động mạch ngoại biên (PAD) là một bệnh của quá trình lão hóa với tỷ lệ hiện mắc là 10% ở người trên 65 tuổi và 30% ở người ở độ tuổi 80, biểu hiện bằng chứng đau cách hồi hoặc các triệu chứng thiếu máu chi nguy kịch. Các triệu chứng thường xuất hiện ở phần xa so với mức độ hẹp. Nếu bệnh nhân hoạt động, đau cách hồi là triệu chứng điển hình; nếu bệnh nhân không hoạt động, PAD có thể biểu hiện bằng đau khi nghỉ, loét, đỏ da khi hạ thấp chi, hoặc hoại tử (Hình 25.1). Khi chứng đau cách hồi tăng đột ngột, phải xem xét đến huyết khối tại chỗ hoặc một biến cố thuyên tắc. Biểu hiện lâm sàng của xơ vữa động mạch tắc nghẽn (tắc động mạch cấp tính) được mô tả bằng sáu chữ P: pain (đau), pallor (xanh xao), paresthesia (dị cảm), paralysis (liệt), pulselessness (mất mạch), và polar (cảm giác lạnh). Chi có nguy cơ bị cắt cụt nếu lưu lượng máu không được phục hồi kịp thời (Hộp 25.2).

Hội chứng Viêm mạch

Hội chứng viêm mạch là tổn thương qua trung gian viêm đối với thành mạch máu, gây hẹp hoặc tắc nghẽn.

Viêm đa động mạch nút là một bệnh viêm mạch hoại tử cấp tính chủ yếu ảnh hưởng đến các động mạch nhỏ và trung bình. Đây là một rối loạn toàn thân có thể liên quan đến thận, khớp, da, dây thần kinh và nhiều mô khác. Corticosteroid và thuốc độc tế bào được sử dụng để điều trị tình trạng này.

Viêm tắc mạch máu (bệnh Buerger) là một bệnh viêm mạch phân đoạn không do xơ vữa, ảnh hưởng đến các động mạch và tĩnh mạch nhỏ và trung bình của các chi. Nó có liên quan mật thiết với việc tiếp xúc với thuốc lá. Biểu hiện đầu tiên của bệnh Buerger có thể là viêm tĩnh mạch nông. Nếu ngừng hút thuốc, quá trình này thường bị chặn lại.

Hội chứng Raynaud có liên quan đến co thắt mạch từng đợt do căng thẳng hoặc nhiệt độ lạnh. Kinh điển là có hiện tượng xanh xao hoặc tím tái ở các ngón tay hoặc ngón chân hai bên. Nữ giới bị ảnh hưởng nhiều hơn nam giới, và có thể xảy ra loét hiếm gặp ở các ngón. Hiện tượng Raynaud là thứ phát sau các tình trạng khác và xảy ra một bên trong khi bệnh Raynaud là vô căn.

Điểm nhấn lâm sàng
  • Biểu hiện lâm sàng của tắc động mạch cấp tính được mô tả bằng sáu chữ P: đau, xanh xao, dị cảm, liệt, mất mạch và lạnh (polar). Thiếu máu chi nguy kịch rõ ràng trên lâm sàng khi có sự hiện diện của đau khi nghỉ, loét do thiếu máu cục bộ, hoặc hoại tử.
  • Viêm tắc mạch máu (bệnh Buerger) có phát hiện kinh điển là các tổn thương bỏ qua (skip lesions) trên phim chụp động mạch, và bệnh nhân có nguy cơ cao phải cắt cụt chi.

Đánh giá Động mạch (Hộp 25.3)

CÁC NGHIÊN CỨU ĐỘNG MẠCH KHÔNG XÂM LẤN

Chỉ số mắt cá chân-cánh tay (ABI) cung cấp dữ liệu khách quan về tưới máu động mạch của các chi dưới. ABI đề cập đến tỷ lệ huyết áp tâm thu mắt cá chân trên cánh tay; một ABI bình thường là 1.00 đến 1.40. Các giá trị ABI trên 1.40 cho thấy các động mạch không thể nén được. Các giá trị ABI từ 0.90 đến 0.99 được coi là ranh giới, giảm nhẹ khi chúng là 0.80 đến 0.89, giảm vừa phải ở mức 0.50 đến 0.79, và suy giảm nghiêm trọng khi dưới 0.50. Các động mạch không thể nén được xảy ra ở bệnh nhân tiểu đường, người già, và những người bị suy thận mạn tính, làm cho xét nghiệm này không đáng tin cậy. Chỉ số ngón chân-cánh tay có thể được xem xét trong những tình huống này.

Đo áp lực theo đoạn đo áp lực đóng và mở của động mạch tại một vị trí giải phẫu cụ thể. Nó thường được sử dụng để xác định vị trí hẹp động mạch. Chênh lệch từ 10 đến 15 mm Hg giữa các vị trí liền kề có thể đại diện cho tắc nghẽn quan trọng về mặt sinh lý.

Doppler sóng liên tục (Video 25.1) đo lường sự thay đổi từ dạng sóng ba pha bình thường sang dạng sóng một pha; nó cung cấp thông tin chính xác hợp lý về vị trí và mức độ của các tổn thương chi dưới cụ thể. Phân tích dạng sóng Doppler đáng tin cậy ngay cả trong các mạch bị vôi hóa cao không thể nén được (Bảng 25.4).

Các giá trị đo oxy qua da (Transcutaneous oximetry – TcPO2) cung cấp một phương tiện rất nhạy để đánh giá tưới máu da và tiềm năng lành da tại một vị trí cụ thể. Các giá trị TcPO2 dưới 20 đến 30 mm Hg cho thấy tưới máu không đủ để lành thương (Bảng 25.5).

KỸ THUẬT HÌNH ẢNH

Chụp cắt lớp vi tính mạch máu đã trở thành một phương thức hình ảnh không xâm lấn tiêu chuẩn cho giải phẫu và bệnh lý mạch máu (Hình 25.6). Chụp cộng hưởng từ mạch máu có thể được sử dụng để xác định hình thái của các mạch máu và đánh giá vận tốc dòng máu. Chụp động mạch qua ống thông là tiêu chuẩn vàng để đánh giá động mạch chi dưới (Hình 25.7).

Quản lý (Hộp 25.8)

QUẢN LÝ YẾU TỐ NGUY CƠ

Các yếu tố nguy cơ của PAD phải được đánh giá kỹ lưỡng. PAD nên được điều trị tích cực bằng sự kết hợp của (1) chất ức chế HMG-CoA reductase (statin; để đạt được mục tiêu lipoprotein mật độ thấp là <70 mg/dL ở bệnh nhân mắc bệnh xơ vữa động mạch), (2) thuốc ức chế men chuyển angiotensin (để giảm 25% các biến cố tim mạch), (3) các thuốc chống kết tập tiểu cầu như aspirin và clopidogrel, và (4) thuốc chẹn beta (nếu có tiền sử bệnh mạch vành). Đái tháo đường là một yếu tố dự báo độc lập của PAD, và bệnh nhân tiểu đường có nhiều khả năng mắc bệnh tắc động mạch hơn. Hút thuốc lá là một yếu tố dự báo độc lập khác của PAD, và việc không cai thuốc là lý do tại sao các thủ thuật và can thiệp mạch máu thất bại.

PHỤC HỒI CHỨC NĂNG

Bệnh nhân nên đi giày dép bảo vệ mọi lúc và theo dõi cẩn thận các chi để phát hiện những thay đổi trên da. Tập thể dục chi dưới dưới dạng một chương trình đi bộ có cấu trúc hoặc có giám sát là rất quan trọng đối với bệnh nhân PAD. Đi bộ giúp phát triển lưu thông máu bàng hệ đến các cơ đang co và có thể dẫn đến giải quyết hoặc cải thiện các triệu chứng đau cách hồi như tê chân, yếu, khuỵu, đau nhức, chuột rút và đau. Lợi ích bắt đầu xuất hiện với 30 phút hoạt động vừa phải ba lần một tuần.

NÉN KHÍ NÉN NGẮT QUÃNG

Nén khí nén ngắt quãng đã được chứng minh là cải thiện khoảng cách đi bộ ở mức độ tương tự như quan sát thấy với tập thể dục có giám sát. Nén bên ngoài làm rỗng các tĩnh mạch bên dưới, giảm áp lực tĩnh mạch mà không làm tắc nghẽn dòng máu động mạch, bắt chước hoạt động bơm của cơ bắp chân khi đi bộ.

Điểm nhấn lâm sàng
  • Bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ phải cắt cụt chi dưới cao gấp 10 lần do bệnh tắc động mạch.
  • Chụp động mạch là nghiên cứu được lựa chọn khi chuẩn bị cho phẫu thuật tái tạo mạch máu.
  • Hút thuốc lá là một nguyên nhân gây thất bại trong điều trị PAD.

BỆNH LÝ TĨNH MẠCH

Bệnh tĩnh mạch mạn tính là một phổ các bệnh và rối loạn của các chi thứ phát sau suy van hoặc hội chứng sau huyết khối, từ các tĩnh mạch mạng nhện và giãn tĩnh mạch đến phù, thay đổi da (ví dụ, viêm da ứ trệ, tăng sắc tố), và loét (Hình 25.9).

Huyết khối tắc mạch tĩnh mạch

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) bao gồm bất động kéo dài, sử dụng estrogen, tiền sử DVT, tiền sử gia đình có huyết khối, và trạng thái tăng đông. Huyết khối có thể xảy ra ở bất cứ đâu, nhưng nó thường liên quan đến các tĩnh mạch sâu của chân. Khi một huyết khối hình thành, một số sự kiện có thể xảy ra: (1) lan rộng, (2) thuyên tắc, (3) tái hấp thu bởi hoạt động tiêu sợi huyết, hoặc (4) tổ chức hóa, bao gồm tái thông và co rút. Bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ nên được dự phòng thích hợp. Viêm tắc tĩnh mạch xanh đau là một biến chứng hiếm gặp của DVT dẫn đến phù nề đột ngột, đau dữ dội và tím tái, có thể dẫn đến mất chi và tính mạng.

Viêm tắc tĩnh mạch xanh đau là một biến chứng hiếm gặp của DVT có thể dẫn đến mất chi và tử vong. Các dấu hiệu và triệu chứng bao gồm khởi phát nhanh chóng phù nề lan tỏa, đau dữ dội và tím tái. Tĩnh mạch chậu-đùi gần thường bị tắc nghẽn nhất với huyết khối lan rộng xuống các tĩnh mạch sâu và nông.

Hội chứng May-Thurner là tình trạng chèn ép tĩnh mạch chậu trái bởi động mạch chậu chung phải gây sưng phù chi dưới trái. Phương pháp điều trị phổ biến nhất là đặt stent nội mạch.

Suy tĩnh mạch mạn tính

Suy tĩnh mạch có thể là kết quả của nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm di truyền, chấn thương tại chỗ, huyết khối, và các khiếm khuyết nội tại trong tĩnh mạch hoặc van. Áp lực tĩnh mạch mắt cá chân khi đi bộ trên 30 mm Hg có liên quan đến sự gia tăng tuyến tính của loét, đạt 100% ở 90 mm Hg.

Đánh giá Tĩnh mạch (Hộp 25.10)

Doppler sóng liên tục là một công cụ sàng lọc để kiểm tra tính toàn vẹn của hệ thống tĩnh mạch. Nó xác định tắc nghẽn hoặc suy tĩnh mạch, định lượng mức độ nghiêm trọng của bệnh, và khoanh vùng các bất thường đến một đoạn cụ thể của chi.

Siêu âm Duplex đã trở thành phương pháp được lựa chọn để kiểm tra các tĩnh mạch của hệ thống nông, sâu và xuyên.

Chụp tĩnh mạch cản quang của các chi dưới vẫn là một công cụ mạnh mẽ trong việc đánh giá DVT và suy tĩnh mạch nhưng phần lớn đã được thay thế bằng siêu âm duplex, trừ khi lập kế hoạch cho phẫu thuật và các thủ thuật nội mạch (Hình 25.11). Nồng độ D-dimer có độ nhạy cao nhưng độ đặc hiệu thấp đối với huyết khối cấp tính.

Quản lý (Hộp 25.12)

LIỆU PHÁP NÉN

Phương pháp điều trị chính cho suy tĩnh mạch mạn tính là liệu pháp nén. Vớ nén phân cấp dài đến đầu gối (với áp lực 30-40 mm Hg ở mắt cá chân) được kê đơn. Nén phân cấp cung cấp áp lực giảm dần từ bề mặt xa đến gần đã là tiêu chuẩn chăm sóc cho cả dự phòng huyết khối và quản lý các rối loạn tĩnh mạch và bạch huyết. Để ngăn ngừa hội chứng sau huyết khối, nên sử dụng vớ nén thường xuyên sau một DVT gần trong ít nhất 1 năm.

NÂNG CAO CHI

Khi sử dụng nâng cao chi để kiểm soát phù, chi thường được nâng cao hơn mức tim. Chân nên được nâng cao bất cứ khi nào có thể. Nên tránh các khoảng thời gian dài đứng hoặc ngồi với chân hạ thấp. Nếu bệnh động mạch cũng có mặt, việc nâng cao chi nên được điều chỉnh và áp lực nén giảm xuống.

NÉN KHÍ NÉN NGẮT QUÃNG

Thể tích chi dưới có thể được ổn định bằng bơm nén khí nén ngắt quãng (ở 40-50 mm Hg). Nên sử dụng băng nén giữa các buổi bơm. Nén khí nén ngắt quãng bị chống chỉ định ở bệnh nhân suy tim sung huyết và tắc nghẽn tĩnh mạch.

TẬP THỂ DỤC

Giá trị của việc tập thể dục trong quản lý suy tĩnh mạch mạn tính chưa được chứng minh một cách thuyết phục. Các bài tập liên quan đến cơ bắp chân, chẳng hạn như đi bộ, đi xe đạp, hoặc bơi lội, thúc đẩy trương lực cơ ở bắp chân và tăng cường sự trở về của tĩnh mạch.

Điểm nhấn lâm sàng
  • Suy tĩnh mạch mạn tính thường liên quan đến tiền sử huyết khối tĩnh mạch trước đó.
  • Nguy cơ hình thành loét tĩnh mạch là lớn nhất với áp lực tĩnh mạch khi đi bộ vượt quá 80 mm Hg.
  • Bệnh tắc nghẽn khu trú có nhiều khả năng được hưởng lợi nhất từ nong mạch qua da xuyên lòng mạch, và bệnh lan tỏa khu trú có nhiều khả năng được hưởng lợi nhất từ thủ thuật bắc cầu. Mảnh ghép mạch máu nhân tạo được dành riêng cho những tình huống mà mảnh ghép tĩnh mạch tự thân không khả thi.
  • Mảnh ghép nhân tạo có liên quan đến nguy cơ nhiễm trùng cao hơn.

BỆNH LÝ BẠCH HUYẾT (HỘP 25.13)

Phù bạch huyết là dạng phổ biến nhất của bệnh bạch huyết tắc nghẽn do suy giảm dẫn lưu bạch huyết. Phù bạch huyết thứ phát xảy ra phổ biến hơn nhiều so với phù bạch huyết nguyên phát.

Đánh giá

Chẩn đoán phân biệt cho phù bạch huyết một bên chi mới khởi phát là rất rộng. Ngoài các lý do toàn thân gây tích tụ phù, DVT cấp tính khởi phát đột ngột và các nguyên nhân khởi phát dần dần như hội chứng sau viêm tĩnh mạch, suy tĩnh mạch mạn tính, tắc nghẽn do khối u, nhiễm trùng mạn tính và tăng lipid máu đều nên được xem xét. Các nguyên nhân khác bao gồm tiền sử chấn thương, phẫu thuật hoặc xạ trị. Nguyên nhân phổ biến nhất của phù bạch huyết thứ phát trên toàn thế giới là bệnh giun chỉ, và nguyên nhân phổ biến nhất ở Hoa Kỳ là ung thư vú.

KỸ THUẬT HÌNH ẢNH

Chụp bạch huyết đồ là công cụ đánh giá tiêu chuẩn để thiết lập các kiểu dòng chảy bạch huyết, bao gồm việc tiêm chất keo phóng xạ vào giữa các ngón tay hoặc ngón chân và quan sát các kiểu tái hấp thu.

Điều trị Phù bạch huyết (Hộp 25.14)

Liệu pháp chống sung huyết phức hợp là phương pháp điều trị toàn diện cho phù bạch huyết, bao gồm (1) quản lý chăm sóc da và điều trị bất kỳ nhiễm trùng nào, (2) các kỹ thuật xoa bóp chuyên biệt giúp di chuyển bạch huyết, (3) nén ép vùng bị phù bạch huyết, và (4) nâng cao chi và các bài tập để giảm sưng và bổ sung cho liệu pháp xoa bóp.

NÉN ÉP

Các vùng bị phù bạch huyết có thể được nén bằng băng (đàn hồi co giãn cao hoặc thấp), băng nén có thể điều chỉnh bằng khóa Velcro, và quần áo nén phân cấp. Quần áo nén phân cấp ngăn ngừa sự tái tích tụ chất lỏng sau khi đã đạt được thể tích chi ổn định.

NÂNG CAO CHI

Nên khuyến khích nâng cao chi bị phù bạch huyết định kỳ trong ngày để giảm chênh lệch áp suất thủy tĩnh từ mạch máu đến các mô và ngăn chặn sự di chuyển của chất lỏng và protein ra khỏi các mao mạch.

TẬP THỂ DỤC

Tập thể dục cải thiện khả năng vận động và hoạt động của cơ bắp và dẫn đến sự nén ép bên trong của các mạch bạch huyết. Dẫn lưu bạch huyết được kích thích bởi những thay đổi áp lực ngắt quãng giữa các cơ và các dụng cụ nén bên ngoài. Các bài tập kháng lực dường như làm tăng sức mạnh, giảm các đợt bùng phát của phù bạch huyết, và giảm các triệu chứng của phù bạch huyết.

LIỆU PHÁP NÉN BẰNG KHÍ NÉN

Các bơm liệu pháp nén bằng khí nén làm tăng tổng áp lực mô ở các chi bị phù và đẩy chất lỏng mô trở lại vào các mao mạch máu. Protein dư thừa trong mô không di chuyển và có khả năng gây tái tích tụ phù.

PHẪU THUẬT

Cắt bỏ giảm thể tích có thể mang lại lợi ích cho những người bị suy giảm chức năng do phù bạch huyết nặng. Nối thông bạch huyết-tĩnh mạch hoặc bạch huyết-bạch huyết đã được thực hiện nhưng không được coi là liệu pháp hàng đầu.

KẾT LUẬN

Rối loạn chức năng động mạch, tĩnh mạch, hoặc bạch huyết có thể là vấn đề chính hoặc bệnh đồng mắc ở những bệnh nhân được phục hồi chức năng. Một bệnh sử mạch máu chi tiết, khám kỹ lưỡng, và các xét nghiệm chẩn đoán được lựa chọn nên là một phần không thể thiếu trong đánh giá phục hồi chức năng. Khi được xác định sớm, các can thiệp như tập thể dục, nén ép phù hợp, định vị, bảo vệ, và giày dép phù hợp có thể làm giảm nhu cầu điều trị y tế và phẫu thuật tích cực hơn ở bệnh nhân mắc bệnh mạch máu.

Điểm nhấn lâm sàng
  • Phù bạch huyết mạn tính nặng có thể dẫn đến sarcoma mạch bạch huyết, cần được xem xét ở những bệnh nhân có các thay đổi da mạn tính trở nên tồi tệ hơn.
  • Phẫu thuật liên quan đến cắt bỏ giảm thể tích được chỉ định khi kích thước chi làm suy giảm đáng kể chức năng thể chất của bệnh nhân.

HÌNH 25.1 Hoại tử ngón chân cái trái ở một người đàn ông 76 tuổi mắc bệnh tiểu đường, bệnh động mạch ngoại biên và đã cắt cụt một phần bàn chân phải trước đó.

HỘP 25.2 Biểu hiện lâm sàng của Tắc động mạch cấp tính: Sáu chữ P.
  • Đau (Pain)
  • Xanh xao (Pallor)
  • Dị cảm (Paresthesias)
  • Liệt (Paralysis)
  • Mất mạch (Pulselessness)
  • Lạnh (Polar) Một số hoặc tất cả các dấu hiệu này có thể có mặt.

Sự cân bằng giữa cung và cầu chuyển hóa là yếu tố dự báo tốt nhất về khả năng cứu sống chi.

 

HỘP 25.3 Đánh giá Động mạch.

Xét nghiệm chẩn đoán mạch máu được thực hiện để xác nhận chẩn đoán lâm sàng và ghi nhận mức độ nghiêm trọng của PAD. Các nghiên cứu không xâm lấn:
  • Chỉ số mắt cá chân-cánh tay
  • Chỉ số ngón chân-cánh tay
  • Đo áp lực theo đoạn
  • Sóng Doppler
  • Siêu âm Duplex
  • TcPO2 Kỹ thuật hình ảnh:
  • Chụp cắt lớp vi tính mạch máu
  • Chụp cộng hưởng từ mạch máu
  • Chụp động mạch qua ống thông là nghiên cứu tiêu chuẩn vàng trước phẫu thuật

 

BẢNG 25.4 Tín hiệu Doppler của Bệnh nhân trong Hình 25.1: Bệnh tắc động mạch khoeo và dưới khoeo nhiều tầng bên phải và dưới khoeo bên trái.

Phải Trái
Động mạch đùi chung Hai pha Hai pha
Động mạch đùi nông Hai pha Hai pha
Động mạch khoeo Hai pha giảm Hai pha
Động mạch chày sau Một pha Một pha
Động mạch mu chân Một pha Một pha

BẢNG 25.5 Đo oxy qua da (TcPO2). Các giá trị của Bệnh nhân trong Hình 25.1 cho thấy sự tưới máu giảm nghiêm trọng theo tiêu chí TcPO2 ở bàn chân trái.

Vị trí điện cực Nằm ngửa Nâng cao Hạ thấp
Ngực (tham chiếu) 58 66 65
Bàn chân P 58 58 64
Trên gối T 60 59 64
Dưới gối T 38 35 44
Gần bàn chân T 2 1 7
Xa bàn chân T 3 1 3

HÌNH 25.6 Chụp cắt lớp vi tính mạch máu của Bệnh nhân trong Hình 25.1 cho thấy bệnh xơ vữa vôi hóa nặng, bao gồm tắc động mạch chày trước và chày sau hai bên. Dòng chảy chính qua các động mạch mác bị bệnh với khả năng tắc động mạch mác phải đoạn gần.

HÌNH 25.7 Chụp động mạch của Bệnh nhân trong Hình 25.1. A và B. Chụp động mạch của một nam giới 76 tuổi mắc bệnh Đái tháo đường, Bệnh động mạch ngoại biên và đã cắt cụt một phần bàn chân phải được thấy trong Hình 25.1.

HỘP 25.8 Quản lý Bệnh động mạch ngoại biên (PAD). Mục tiêu là giảm nguy cơ tim mạch và giảm triệu chứng.

Quản lý Yếu tố Nguy cơ Phục hồi chức năng
Béo phì/hội chứng chuyển hóa Phòng ngừa:
Cai thuốc lá Đi giày bảo vệ
Đái tháo đường Theo dõi vết đỏ hoặc tổn thương da
Quản lý lipid Giáo dục
Kiểm soát huyết áp
PAD nên được đánh giá nghiêm ngặt về nhu cầu: Tập thể dục chi dưới thường xuyên
Chất ức chế HMG CoA reductase (statin)
Thuốc ức chế men chuyển ACE
Thuốc chống kết tập tiểu cầu
Thuốc chẹn beta (có tiền sử CAD)

HÌNH 25.9 Ảnh vết thương tái phát quanh mắt cá ở một phụ nữ 67 tuổi bị suy tĩnh mạch mạn tính với giãn tĩnh mạch và viêm da ứ trệ.

HỘP 25.10 Đánh giá Tĩnh mạch.

  • Doppler sóng liên tục
  • Siêu âm Duplex
  • Chụp cắt lớp vi tính
  • Chụp cộng hưởng từ tĩnh mạch
  • Chụp tĩnh mạch cản quang
  • D-dimer

HÌNH 25.11 Chụp tĩnh mạch của Bệnh nhân trong Hình 25.9. (A) Tĩnh mạch đùi bị hẹp nặng ở đoạn trên đùi và dẫn lưu ưu tiên qua một tĩnh mạch xuyên lớn không đủ năng lực đến tĩnh mạch hiển lớn ở đoạn giữa đùi. (B) Các tĩnh mạch chậu ngoài bị tắc hai bên với các mạch bàng hệ vùng chậu rộng rãi dẫn lưu qua đám rối tĩnh mạch cạnh cột sống.

HỘP 25.12 Quản lý Bệnh Tĩnh mạch.

  • Nén ép
    • Phương pháp điều trị chính
  • Nâng cao chi
    • Được sử dụng để kiểm soát phù và được nâng cao hơn mức tim
  • Nén khí nén ngắt quãng
    • 40-50 mm Hg
  • Tập thể dục
    • Thúc đẩy trương lực cơ và tăng cường sự trở về của tĩnh mạch

 

HỘP 25.13 Bệnh Bạch huyết.

  • Kết quả từ một rối loạn bẩm sinh hoặc mắc phải ảnh hưởng đến các mạch bạch huyết bởi:
    • Tắc nghẽn
    • Suy giảm chức năng
    • Phá hủy
  • Bệnh bạch huyết tắc nghẽn phổ biến nhất là phù bạch huyết và được phân loại là:
    • Nguyên phát: bất sản, thiểu sản, hoặc phát triển bất thường
    • Thứ phát: nhiễm trùng, chấn thương, khối u, tắc nghẽn, phẫu thuật, hoặc xạ trị.
  • Bệnh giun chỉ là nguyên nhân gây phù bạch huyết phổ biến nhất trên toàn thế giới.
  • Liên quan đến ung thư vú là nguyên nhân gây phù bạch huyết phổ biến nhất ở Hoa Kỳ.

 

HỘP 25.14 Điều trị Phù bạch huyết.

  • Mục tiêu điều trị: giảm thiểu sưng, phục hồi chức năng và tránh nhiễm trùng
  • Quản lý chăm sóc da và điều trị nhiễm trùng
  • Các kỹ thuật xoa bóp để thúc đẩy sự di chuyển của bạch huyết
  • Nén ép
    • Tăng tổng áp lực mô
  • Nâng cao chi
    • Giảm chênh lệch áp suất thủy tĩnh
  • Tập thể dục
    • Cải thiện khả năng vận động và hoạt động của cơ bắp

Bảng chú giải thuật ngữ Y học Anh – Việt – Chương 25

STT Tên thuật ngữ tiếng Anh Phiên âm Nghĩa tiếng Việt
1 Vascular Diseases /ˈvæskjələr dɪˈziːzɪz/ Các bệnh lý mạch máu
2 Peripheral artery disease (PAD) /pəˈrɪfərəl ˈɑːrtəri dɪˈziːz/ Bệnh động mạch ngoại biên
3 Intermittent claudication /ˌɪntərˈmɪtənt ˌklɔːdɪˈkeɪʃən/ Đau cách hồi
4 Critical limb ischemia /ˈkrɪtɪkəl lɪm ɪˈskiːmiə/ Thiếu máu chi nguy kịch
5 Atherosclerosis obliterans /ˌæθəroʊskləˈroʊsɪs əˈblɪtəˌræn_z/ Xơ vữa động mạch tắc nghẽn
6 Paresthesia /ˌpærɛsˈθiːʒə/ Dị cảm
7 Polyarthritis nodosa /ˌpɒliɑːrˈθraɪtɪs noʊˈdoʊsə/ Viêm đa động mạch nút
8 Thromboangiitis obliterans (Buerger disease) /ˌθrɒmboʊˌændʒiˈaɪtɪs əˈblɪtəˌræn_z/ Viêm tắc mạch máu (bệnh Buerger)
9 Ankle-brachial index (ABI) /ˈæŋkəl-ˈbreɪkiəl ˈɪndɛks/ Chỉ số mắt cá chân-cánh tay
10 Noncompressible artery /nɒnkəmˈprɛsəbəl ˈɑːrtəri/ Động mạch không nén được
11 Toe brachial index /toʊ ˈbreɪkiəl ˈɪndɛks/ Chỉ số ngón chân-cánh tay
12 Transcutaneous oximetry /ˌtrænskjuːˈteɪniəs ɒkˈsɪmətri/ Đo oxy qua da
13 Computed tomography angiography (CTA) /kəmˈpjuːtɪd təˈmɒɡrəfi ˌændʒiˈɒɡrəfi/ Chụp cắt lớp vi tính mạch máu
14 Catheter angiography /ˈkæθɪtər ˌændʒiˈɒɡrəfi/ Chụp động mạch qua ống thông
15 Antiplatelet agent /ˌæntaɪˈpleɪtlət ˈeɪdʒənt/ Thuốc chống kết tập tiểu cầu
16 Collateral blood flow /kəˈlætərəl blʌd floʊ/ Lưu thông máu bàng hệ
17 Intermittent pneumatic compression /ˌɪntərˈmɪtənt nuːˈmætɪk kəmˈprɛʃən/ Nén khí nén ngắt quãng
18 Thromboembolism /ˌθrɒmboʊˈɛmbəˌlɪzəm/ Huyết khối tắc mạch
19 Deep vein thrombosis (DVT) /diːp veɪn θrɒmˈboʊsɪs/ Huyết khối tĩnh mạch sâu
20 Hypercoagulable state /ˌhaɪpərkoʊˈæɡjələbəl steɪt/ Trạng thái tăng đông
21 Phlegmasia cerulea dolens /flɛɡˈmeɪʒə səˈruːliə ˈdoʊlənz/ Viêm tắc tĩnh mạch xanh đau
22 May-Thurner syndrome /meɪ-ˈθɜːrnər ˈsɪndroʊm/ Hội chứng May-Thurner
23 Chronic venous insufficiency /ˈkrɒnɪk ˈviːnəs ˌɪnsəˈfɪʃənsi/ Suy tĩnh mạch mạn tính
24 Duplex ultrasound /ˈduːplɛks ˈʌltrəˌsaʊnd/ Siêu âm Duplex
25 D-dimer /diː-ˈdaɪmər/ D-dimer
26 Graded compression stockings /ˈɡreɪdɪd kəmˈprɛʃən ˈstɒkɪŋz/ Vớ nén phân cấp
27 Postphlebotic syndrome /poʊstfləˈbɪtɪk ˈsɪndroʊm/ Hội chứng sau huyết khối (hội chứng sau viêm tĩnh mạch)
28 Lymphatic disease /lɪmˈfætɪk dɪˈziːz/ Bệnh bạch huyết
29 Filariasis /ˌfɪləˈraɪəsɪs/ Bệnh giun chỉ
30 Lymphoscintigraphy /ˌlɪmfoʊsɪnˈtɪɡrəfi/ Chụp bạch huyết đồ
31 Complex decongestive therapy /ˈkɒmplɛks ˌdiːkənˈdʒɛstɪv ˈθɛrəpi/ Liệu pháp chống sung huyết phức hợp
32 Stenosis /stəˈnoʊsɪs/ Hẹp
33 Dependent rubor /dɪˈpɛndənt ˈruːbər/ Đỏ da khi hạ thấp chi
34 Gangrene /ˈɡæŋɡriːn/ Hoại tử
35 Thrombosis in situ /θrɒmˈboʊsɪs ɪn ˈsaɪtuː/ Huyết khối tại chỗ
36 Embolic event /ɛmˈbɒlɪk ɪˈvɛnt/ Biến cố thuyên tắc
37 Amputation /ˌæmpjuˈteɪʃən/ Cắt cụt
38 Vasculitic syndrome /ˌvæskjəˈlɪtɪk ˈsɪndroʊm/ Hội chứng viêm mạch
39 Necrotizing vasculitis /ˈnɛkrəˌtaɪzɪŋ ˌvæskjəˈlaɪtɪs/ Viêm mạch hoại tử
40 Corticosteroid /ˌkɔːrtɪkoʊˈstɪərɔɪd/ Corticosteroid
41 Cytotoxic drug /ˌsaɪtoʊˈtɒksɪk drʌɡ/ Thuốc độc tế bào
42 Superficial phlebitis /ˌsuːpərˈfɪʃəl fləˈbaɪtɪs/ Viêm tĩnh mạch nông
43 Raynaud syndrome/phenomenon/disease /reɪˈnoʊd ˈsɪndroʊm / fɪˈnɒmɪnɒn / dɪˈziːz/ Hội chứng/hiện tượng/bệnh Raynaud
44 Vasospasm /ˈveɪzoʊˌspæzəm/ Co thắt mạch
45 Cyanosis /ˌsaɪəˈnoʊsɪs/ Tím tái
46 Idiopathic /ˌɪdioʊˈpæθɪk/ Vô căn
47 Segmental pressure /sɛɡˈmɛntəl ˈprɛʃər/ Áp lực theo đoạn
48 Triphasic/Monophasic waveform /traɪˈfeɪzɪk / ˌmɒnoʊˈfeɪzɪk ˈweɪvfɔːrm/ Dạng sóng ba pha/một pha
49 Magnetic resonance angiography (MRA) /mæɡˈnɛtɪk ˈrɛzənəns ˌændʒiˈɒɡrəfi/ Chụp cộng hưởng từ mạch máu
50 HMG-CoA reductase inhibitor (statin) /eɪtʃ-ɛm-dʒiː-koʊ-eɪ rɪˈdʌkteɪs ɪnˈhɪbɪtər (ˈstætɪn)/ Chất ức chế HMG-CoA reductase (statin)
51 Angiotensin-converting enzyme (ACE) inhibitor /ˌændʒioʊˈtɛnsɪn-kənˈvɜːrtɪŋ ˈɛnzaɪm ɪnˈhɪbɪtər/ Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE)
52 Spider vein /ˈspaɪdər veɪn/ Tĩnh mạch mạng nhện
53 Varicosity /ˌværɪˈkɒsəti/ Giãn tĩnh mạch
54 Stasis dermatitis /ˈsteɪsɪs ˌdɜːrməˈtaɪtɪs/ Viêm da ứ trệ
55 Propagation /ˌprɒpəˈɡeɪʃən/ Sự lan rộng
56 Embolization /ˌɛmbələˈzeɪʃən/ Thuyên tắc
57 Fibrinolytic activity /ˌfaɪbrɪnoʊˈlɪtɪk ækˈtɪvəti/ Hoạt động tiêu sợi huyết
58 Recanalization /riːˌkænəlaɪˈzeɪʃən/ Tái thông
59 Prophylaxis /ˌproʊfəˈlæksɪs/ Dự phòng
60 Iliofemoral vein /ˌɪlioʊˈfɛmərəl veɪn/ Tĩnh mạch chậu-đùi
61 Endovascular stent /ˌɛndoʊˈvæskjələr stɛnt/ Stent nội mạch
62 Ambulatory venous pressure /ˈæmbjələˌtɔːri ˈviːnəs ˈprɛʃər/ Áp lực tĩnh mạch khi đi bộ
63 Contrast venography /ˈkɒntræst viːˈnɒɡrəfi/ Chụp tĩnh mạch cản quang
64 Thromboprophylaxis /ˌθrɒmboʊˌproʊfəˈlæksɪs/ Dự phòng huyết khối
65 Transluminal percutaneous angioplasty /trænzˈluːmɪnəl ˌpɜːrkjuːˈteɪniəs ˈændʒioʊˌplæsti/ Nong mạch qua da xuyên lòng mạch
66 Bypass procedure /ˈbaɪpæs prəˈsiːdʒər/ Thủ thuật bắc cầu
67 Autogenous venous graft /ɔːˈtɒdʒənəs ˈviːnəs ɡræft/ Mảnh ghép tĩnh mạch tự thân
68 Prosthetic graft /prɒsˈθɛtɪk ɡræft/ Mảnh ghép nhân tạo
69 Lymphedema /ˌlɪmfɪˈdiːmə/ Phù bạch huyết
70 Congenital/Acquired disorder /kənˈdʒɛnɪtəl / əˈkwaɪərd dɪsˈɔːrdər/ Rối loạn bẩm sinh/mắc phải
71 Primary/Secondary lymphedema /ˈpraɪmeri / ˈsɛkənˌdɛri ˌlɪmfɪˈdiːmə/ Phù bạch huyết nguyên phát/thứ phát
72 Aplasia/Hypoplasia /əˈpleɪʒə / ˌhaɪpoʊˈpleɪʒə/ Bất sản/Thiểu sản
73 Lipedema (Lipidemia) /ˌlɪpɪˈdiːmə/ Phù mỡ
74 Radioactive colloid /ˌreɪdioʊˈæktɪv ˈkɒlɔɪd/ Chất keo phóng xạ
75 Hydrostatic pressure /ˌhaɪdroʊˈstætɪk ˈprɛʃər/ Áp suất thủy tĩnh
76 Vasopneumatic compression /ˌveɪzoʊnuːˈmætɪk kəmˈprɛʃən/ Nén bằng khí nén
77 Excisional debulking /ɛkˈsɪʒənəl diːˈbʌlkɪŋ/ Cắt bỏ giảm thể tích
78 Lymphovenous/Lympholymphatic anastomosis /ˌlɪmfoʊˈviːnəs / ˌlɪmfoʊlɪmˈfætɪk əˌnæstəˈmoʊsɪs/ Nối thông bạch huyết-tĩnh mạch/bạch huyết-bạch huyết
79 Ameliorate /əˈmiːliəˌreɪt/ Cải thiện, làm giảm
80 Lymphangiosarcoma /lɪmˌfændʒioʊsɑːrˈkoʊmə/ Sarcoma mạch bạch huyết
Exit mobile version