SÁCH DỊCH: Điện tâm đồ lâm sàng của Goldberger Ấn bản thứ 10 – Cách tiếp cận đơn giản hoá

Lời tựa, Lời mở đầu – Introductory Remarks – Ary L. Goldberger MD
Goldberger’s Clinical Electrocardiography, vi-vii

Người dịch: Bs. Lê Đình Sáng

LỜI NGƯỜI DỊCH

Kính gửi quý đồng nghiệp và các bạn sinh viên y khoa,

Tôi vô cùng vinh dự được giới thiệu đến quý độc giả bản dịch tiếng Việt của cuốn sách “Điện tâm đồ Lâm sàng của Goldberger: Phương pháp Tiếp cận Đơn giản hóa, Ấn bản thứ 10” – một tác phẩm kinh điển đã trở thành kim chỉ nam cho nhiều thế hệ bác sĩ, điều dưỡng và sinh viên y khoa trên toàn thế giới.

Điện tâm đồ (ECG) là một công cụ chẩn đoán cơ bản, vô giá trong thực hành lâm sàng, đặc biệt trong lĩnh vực tim mạch và cấp cứu. Tuy nhiên, việc đọc và phân tích ECG đòi hỏi không chỉ sự hiểu biết về các mẫu hình, mà còn cần một tư duy phản biện sâu sắc để có thể đưa ra chẩn đoán chính xác, hiểu được cơ chế bệnh sinh và đề xuất hướng xử trí phù hợp.

Cuốn sách của GS. Ary L. Goldberger và cộng sự đã thành công trong việc trình bày những kiến thức phức tạp của điện tâm đồ theo cách đơn giản, có hệ thống và dễ tiếp cận. Điều đặc biệt là tác giả không chỉ dừng lại ở việc mô tả các mẫu ECG, mà còn đi sâu vào việc giải thích cơ chế sinh lý bệnh, chẩn đoán phân biệt và ý nghĩa lâm sàng – những yếu tố then chốt để chuyển hóa kiến thức thành kỹ năng lâm sàng thực tế.

Trong quá trình dịch thuật, người dịch đã cố gắng giữ nguyên tinh thần của tác phẩm gốc, đồng thời điều chỉnh ngôn ngữ sao cho phù hợp với thói quen sử dụng tiếng Việt chuyên ngành y khoa tại Việt Nam. Tuy nhiên, việc dịch thuật một tác phẩm khoa học chuyên sâu không thể tránh khỏi những hạn chế. Vì vậy, rất mong nhận được những góp ý chân thành từ quý đồng nghiệp để có thể hoàn thiện hơn trong những lần tái bản sau.

Người dịch xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các tác giả: GS. Ary L. Goldberger, TS. Zachary D. Goldberger và TS. Alexei Shvilkin vì đã tạo ra một tác phẩm giá trị, cũng như sự cho phép của nhà xuất bản Elsevier trong việc chuyển ngữ cuốn sách này sang tiếng Việt.

Đồng thời, tôi cũng xin biết ơn chân thành đến Bác sĩ CKII Nguyễn Danh Linh – Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An – Giai đoạn 2 như một người thầy, người cha, người đồng nghiệp, vì những sự hỗ trợ, nguồn cảm hứng và sự động viên quý báu trong suốt sự nghiệp Y khoa của mình, và Tiến sĩ, Bác sĩ Lê Nhật Huy – người anh, người đồng nghiệp mà tôi hết mực yêu quý và trân trọng, người đã không ngừng hỗ trợ, đồng hành cùng tôi trong suốt quá trình thực hiện bản dịch này cũng như trong hành trình sự nghiệp. Không có sự ủng hộ và tư vấn chuyên môn tận tình của họ, công trình này khó có thể hoàn thành một cách trọn vẹn.

Cuốn sách này được cung cấp đến quý đồng nghiệp, quý độc giả tại Việt nam hoàn toàn miễn phí, được cung cấp duy nhất thông qua nền tảng trực tuyến yhoclamsang.net – Một phiên bản Bách khoa Y học trực tuyến kế tục cho bộ sách “Bách khoa Y học 2.0” của tác giả, được cập nhật liên tục mỗi ngày, cập nhật những tinh hoa Y học của thế giới.

Hy vọng rằng, phiên bản tiếng Việt này sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và thực hành lâm sàng về điện tâm đồ tại Việt Nam, đóng góp vào sự phát triển của ngành tim mạch nước nhà và cuối cùng là mang lại lợi ích cho người bệnh – mục tiêu cao cả nhất của nghề y.

TP. Vinh, Nghệ An, Tháng 4 năm 2025

Bs. Lê Đình Sáng

TỔNG QUAN

Cuốn sách này là một giới thiệu về điện tâm đồ được viết đặc biệt cho sinh viên y khoa, các bác sĩ nội trú và điều dưỡng. Nội dung sách, vốn không giả định người đọc đã được đào tạo trước về cách đọc điện tâm đồ (ECG), đã được sử dụng rộng rãi trong các khóa học cơ bản. Các bác sĩ lâm sàng tuyến đầu, bao gồm bác sĩ cấp cứu, bác sĩ nội khoa bệnh viện, kỹ thuật viên cấp cứu, trợ lý bác sĩ và bác sĩ nội trú tim mạch muốn ôn lại kiến thức cơ bản đã tham khảo các ấn bản trước.

Một trình độ “đọc hiểu” ECG ở mức cao ngày càng quan trọng đối với những người tham gia vào công tác chăm sóc lâm sàng cấp tính ở tất cả các cấp, đòi hỏi kiến thức vượt xa việc chỉ nhận dạng mẫu đơn giản và các phương pháp ghi nhớ. Việc phân tích ECG quan trọng không chỉ như một điểm trọng tâm của y học lâm sàng mà còn là một ví dụ về tư duy phản biện. Sự nghiêm ngặt đòi hỏi bởi năng lực trong phân tích ECG yêu cầu chú ý đến cả những chi tiết tinh tế nhất và các vòng cung lập luận tích hợp: của việc “nhìn thấy cả cây và cả rừng.”

Hơn nữa, phân tích ECG là một trong những lĩnh vực độc đáo trong y học lâm sàng, nơi bạn có thể quan sát động lực sinh lý và sinh lý bệnh “diễn ra” theo từng giây xuống đến mili giây. Không hiếm khi, các quyết định nhanh tại giường bệnh được dựa trên dữ liệu ECG thời gian thực. Trình tự bảng chữ cái P-QRS-T-U, không chỉ là một biểu đồ phẳng, mà thể hiện một bản đồ động của các tín hiệu điện đa chiều theo đúng nghĩa đang bùng nổ (tính tự động) và lan truyền khắp tim (dẫn truyền) như một phần của các quá trình cơ bản về kích hoạt và phục hồi. ECG cung cấp một số kết nối hấp dẫn và thuyết phục nhất giữa các khoa học “tiền lâm sàng” cơ bản và việc nhận biết và điều trị các vấn đề đe dọa tính mạng trong các môi trường ngoại trú và nội trú.

Ấn bản thứ mười mới này tuân theo định dạng chung của ấn bản trước. Tài liệu được chia thành ba phần. Phần I bao gồm các nguyên tắc cơ bản của điện tâm đồ 12 chuyển đạo, các mẫu ECG bình thường và các mẫu khử cực (QRS) và tái cực (ST-T-U) bất thường chính. Phần II mô tả cơ chế của các nhịp xoang, tiếp theo là thảo luận về các loạn nhịp chính và các bất thường dẫn truyền liên quan đến nhịp nhanh và nhịp chậm. Phần III trình bày các tài liệu chuyên sâu hơn, bao gồm đột tử do tim, máy tạo nhịp tim và máy khử rung tim cấy được (ICD), đồng thời cũng xem xét các chủ đề “nổi bật” được trình bày từ các góc độ khác nhau (ví dụ: ngộ độc digitalis, ngừng tim đột ngột) để thêm chiều sâu cho các trình bày trước đó. Chúng tôi cung cấp thêm các tài liệu để ôn tập và khám phá sâu hơn trong các phần bổ sung trực tuyến (ExpertConsult.com).

PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG ECG VÀ NHU CẦU NGÀY CÀNG TĂNG VỀ KHẢ NĂNG ĐỌC HIỂU ECG

Xuyên suốt cuốn sách, chúng tôi cố gắng nhấn mạnh các ứng dụng lâm sàng và ý nghĩa của việc phân tích ECG. Mỗi khi đề cập đến một mẫu bất thường, một mối tương quan lâm sàng sẽ được giới thiệu. Mặc dù cuốn sách không nhằm mục đích làm sách hướng dẫn điều trị, chúng tôi thảo luận ngắn gọn về các nguyên tắc chung của điều trị và quản lý lâm sàng khi có liên quan. Bất cứ khi nào có thể, chúng tôi đã cố gắng đặt mình vào vị trí của bác sĩ lâm sàng phải xem xét ECG mà không có sự hỗ trợ chuyên gia ngay lập tức và đưa ra các quyết định quan trọng – đôi khi vào lúc 3 giờ sáng!

Với tinh thần đó, chúng tôi đã cố gắng tiếp cận ECG dựa trên chẩn đoán phân biệt hợp lý, đơn giản dựa trên sinh lý bệnh, thay vì thông qua sự tẻ nhạt của việc ghi nhớ máy móc. Thật đáng yên tâm khi nhận ra rằng số lượng các loạn nhịp có thể gây ra nhịp tim khi nghỉ ngơi từ 150 nhịp trở lên mỗi phút chỉ giới hạn ở một vài lựa chọn. Chỉ có ba mẫu ECG cơ bản được quan sát thấy trong hầu hết các trường hợp ngừng tim. Tương tự, chỉ có một số hạn chế các tình trạng gây ra các mẫu điện thế thấp, phức bộ QRS bất thường rộng, đoạn ST chênh lên, v.v.

GIẢI QUYẾT “BA RƯỠI” CÂU HỎI LÂM SÀNG QUAN TRỌNG

Khi tiếp cận bất kỳ ECG nào, người đọc nên hình thành thói quen đặt “ba rưỡi” câu hỏi thiết yếu: ECG cho thấy gì và nó còn có thể là gì khác? Các nguyên nhân có thể của mẫu hoặc các mẫu sóng là gì? Nếu có, cần làm gì với (các) phát hiện?

Hầu hết các sách ECG cơ bản và trung cấp tập trung vào câu hỏi đầu tiên (“Đó là gì?”), nhấn mạnh nhận dạng mẫu. Tuy nhiên, phân tích dạng sóng chỉ là bước đầu tiên, ví dụ, trong chẩn đoán lâm sàng rung nhĩ. Các vấn đề sau đây phải luôn được giải quyết như một phần của việc trả lời câu hỏi chẩn đoán ban đầu: Chẩn đoán phân biệt là gì? (“Nó còn có thể là gì khác?”) Bạn có chắc chắn rằng ECG thực sự cho thấy rung nhĩ và không phải là một “mẫu giống nhau” khác, chẳng hạn như nhịp nhanh nhĩ đa ổ (MAT), nhịp xoang với nhát bóp nhĩ sớm, cuồng nhĩ với blốc thay đổi, hoặc thậm chí là một hiện tượng nhiễu do, ví dụ, như run Parkinson hoặc đường cơ sở nhiễu?

“Điều gì có thể gây ra loạn nhịp?” là câu hỏi định hình cho bộ cân nhắc tiếp theo. Rung nhĩ có liên quan đến bệnh van tim hay không van tim? Nếu không phải van tim, nó có liên quan đến tăng huyết áp, bệnh cơ tim, bệnh mạch vành, tuổi già, cường giáp, hoặc các yếu tố khác, riêng lẻ hoặc kết hợp không? Ở mức độ sâu hơn là các vấn đề liên quan đến cơ chế điện sinh lý cơ bản nhất. Với rung nhĩ, các cơ chế này vẫn đang được nghiên cứu và liên quan đến sự tương tác phức tạp của các yếu tố bao gồm tính tự động bất thường của tĩnh mạch phổi, các vòng tái nhập vi (wavelets) trong nhĩ, viêm và xơ hóa (“bệnh lý nhĩ”), và rối loạn thần kinh tự chủ.

Cuối cùng, quyết định về điều trị và theo dõi (“Các lựa chọn điều trị là gì và phương pháp tốt nhất để lựa chọn trong trường hợp này là gì?”) phụ thuộc một cách thiết yếu vào câu trả lời cho các câu hỏi đặt ra ở trên, với mục tiêu cuối cùng là cung cấp mức độ chăm sóc được thông tin khoa học, đầy lòng trắc ẩn cao nhất.

ẤN BẢN THỨ MƯỜI: GHI CHÚ BỔ SUNG

Với những động lực lâm sàng này, mục tiêu tiếp tục của cuốn sách giới thiệu này là trình bày ECG hiện đại như được sử dụng trong các khoa bệnh viện, phòng khám, phòng khám ngoại trú, phòng cấp cứu, đơn vị chăm sóc đặc biệt/tim (tim mạch), và tương tác y tế từ xa, nơi việc nhận biết các mẫu bình thường và bất thường chỉ là điểm khởi đầu trong chăm sóc bệnh nhân.

Ấn bản thứ mười bao gồm các thảo luận cập nhật về nhiều chủ đề, bao gồm rối loạn dẫn truyền trong thất và nhĩ thất (AV), máy tạo nhịp điện tử và máy khử rung tim cấy được (ICD), ngừng tim đột ngột, thiếu máu cục bộ cơ tim và nhồi máu cơ tim, bệnh cơ tim takotsubo, rung nhĩ và cuồng nhĩ, ngộ độc thuốc, bệnh cơ tim amyloid, và nhiễm COVID-19, chúng tôi nhấn mạnh chẩn đoán phân biệt, cùng với “những điểm mấu chốt và cạm bẫy” trong phân tích ECG. Sự quen thuộc với các hạn chế cũng như việc sử dụng ECG là điều cần thiết cho người mới và đặc biệt chú ý đến các bác sĩ lâm sàng có nhiều kinh nghiệm hơn. Do đó, giảm thiểu các sai sót y tế liên quan đến ECG và tối đa hóa nội dung thông tin của các bản ghi này tiếp tục là những chủ đề chính.

Chúng tôi cũng tiếp tục đặc biệt nhấn mạnh vào các điểm gây nhầm lẫn phổ biến. Thuật ngữ y học (biệt ngữ) đầy những điểm mơ hồ gây nhầm lẫn và đôi khi thúc đẩy sự hiểu sai. Những người học điện tâm đồ phải đối mặt với hàng loạt thách thức. Tại sao chúng ta gọi “khoảng P-QRS” là “khoảng PR”? Sự khác biệt giữa thiếu máu cục bộ và tổn thương là gì? Thuật ngữ “nhịp nhanh trên thất kịch phát (PSVT)” có nghĩa là gì và nó khác với “nhịp nhanh trên thất” như thế nào (nếu thực sự có)? “Blốc tim nhĩ thất hoàn toàn” có đồng nghĩa với “phân ly nhĩ thất” không?

Tôi rất vui mừng khi hai đồng tác giả của hai ấn bản trước, Zachary D. Goldberger, MD, và Alexei Shvilkin, MD, PhD, tiếp tục đảm nhận vai trò này trong ấn bản thứ mười mới. Chúng tôi một lần nữa cảm ơn các học viên và đồng nghiệp của chúng tôi vì những câu hỏi sâu sắc và đầy thách thức của họ. Cuối cùng, chúng tôi muốn bày tỏ lòng biết ơn đặc biệt đến gia đình chúng tôi vì sự truyền cảm hứng và khích lệ của họ.

Ấn bản này một lần nữa vinh danh ký ức của hai cá nhân đáng chú ý: cố Emanuel Goldberger, MD, một người tiên phong trong việc phát triển điện tâm đồ và là người phát minh ra các chuyển đạo aVR, aVL và aVF, người là đồng tác giả của năm ấn bản đầu tiên của cuốn sách này (với ALG), và cố Blanche Goldberger, một nghệ sĩ đặc biệt tài năng và người phụ nữ dũng cảm.

Ary L. Goldberger, MD

LỜI GIỚI THIỆU:

Lý tưởng cho các bác sĩ đang đào tạo và hành nghề lâm sàng, cuốn Điện tâm đồ Lâm sàng của Goldberger: Phương pháp Tiếp cận Đơn giản hóa, Ấn bản thứ 10, bao gồm các kiến thức cơ bản về phân tích và phiên giải ECG, cũng như chẩn đoán phân biệt, nguyên nhân tiềm ẩn và ý nghĩa điều trị của các phát hiện ECG. Phương pháp tiếp cận có hệ thống đã đoạt giải thưởng của các tác giả đưa người đọc qua các chi tiết cốt lõi của việc phiên giải ECG. Ngoài những chi tiết thiết yếu này, cuốn sách còn là một tài sản độc đáo và vô giá trong các khoa bệnh viện, phòng khám ngoại trú, phòng cấp cứu, và đặc biệt là các đơn vị chăm sóc đặc biệt và tim mạch, nơi việc nhận biết các mẫu bình thường và bất thường chỉ là điểm khởi đầu trong việc chăm sóc bệnh nhân.

Các tính năng chính

• Cung cấp phạm vi bao quát thực tế, toàn diện về ECG thực tế trong nhiều môi trường chăm sóc tại điểm chăm sóc, giải thích không chỉ cách phân tích dữ liệu, mà còn ý nghĩa của các phát hiện ECG đối với quản lý lâm sàng.
• Bao gồm những tiến bộ gần đây trong công nghệ máy tạo nhịp và máy khử rung tim cấy được; thiếu máu cục bộ cơ tim và nhồi máu cơ tim; loạn nhịp, bao gồm rung nhĩ, nhịp nhanh thất và các hội chứng ngừng tim đột ngột; ngộ độc thuốc; theo dõi tim, bao gồm các thiết bị đeo được; bệnh cơ tim và COVID-19.
• Có gần 300 hình minh họa chất lượng cao, với nhiều thông tin tham khảo nhanh được làm nổi bật, bao gồm các khái niệm sinh lý bệnh chính, nhắc nhở, kinh nghiệm lâm sàng và các điểm quan trọng, cũng như hơn 250 câu hỏi ôn tập trực tuyến.
• Thảo luận về các nguyên tắc cơ bản của điện sinh lý theo định dạng dễ hiểu cho sinh viên và những người không phải bác sĩ tim mạch.
• Phiên bản sách điện tử nâng cao được bao gồm khi mua. Sách điện tử của bạn cho phép bạn truy cập tất cả văn bản, hình ảnh và tài liệu tham khảo từ sách trên nhiều loại thiết bị.

Thông tin tác giả
Ary L. Goldberger, MD, FACC, Giáo sư Y khoa, Trường Y Harvard, Giám đốc, Viện Margret và HA Rey về Động lực học Phi tuyến tính trong Sinh lý học và Y học, Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess, Boston, Massachusetts; Zachary D. Goldberger, MD, FACC, FHRS, Phó Giáo sư Y khoa, Trường Y khoa và Y tế Công cộng, Khoa Tim mạch/Điện sinh lý, Đại học Wisconsin Madison, Madison, Wisconsin và Alexei Shvilkin, MD, PhD, Phó Giáo sư Lâm sàng Y khoa, Trường Y Harvard, Bác sĩ Điện sinh lý Tim Lâm sàng, Giám đốc, Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess, Boston, Massachusetts.

MỤC LỤC SÁCH: