Sổ tay Phục hồi chức năng Lâm sàng Braddom, Ấn bản thứ hai (2026)
Nhà xuất bản: ELSEVIER, 2026
Tác giả: David Cifu, Henry L. Lew – Dịch và chú giải: Ths.Bs. Lê Đình Sáng
(C) Bản dịch tiếng Việt bởi THƯ VIỆN Y HỌC MEDIPHARM
Chương 24. Phòng ngừa và Quản lý Vết thương mạn tính
Prevention and management of chronic wounds
Sabrina M. Tan; William C. Walker
Braddom’s Rehabilitation Care: A Clinical Handbook, 24, 227-234.e11
Hướng dẫn nhanh
Các loại Cắt lọc
Các loại Băng gạc
|
Quá trình lành vết thương liên quan đến sự cân bằng giữa cầm máu, viêm, tăng sinh và tái tạo mô. Các yếu tố cần thiết để lành vết thương đúng cách bao gồm cung cấp đủ mạch máu cho nền vết thương, giảm áp lực, giảm ma sát, khả năng miễn dịch và sự sạch sẽ. Các điều kiện dưới mức tối ưu có thể dẫn đến lành vết thương bất thường và các vết thương mạn tính thường bị đình trệ trong giai đoạn viêm.
CÁC LOẠI VẾT THƯƠNG MẠN TÍNH (HÌNH 24.1)
Sinh lý bệnh
Vết thương mạn tính có thể được phân loại lâm sàng theo nguyên nhân thành (1) thiếu máu cục bộ, (2) suy tĩnh mạch, (3) bệnh thần kinh, và/hoặc (4) tổn thương do tỳ đè (Hình 24.2).
LOÉT DO THIẾU MÁU CỤC BỘ
Loét do thiếu máu cục bộ thường là kết quả của các vết trầy xước nhỏ, vết rách hoặc áp lực ở chi có lưu lượng động mạch bị tổn hại. Chúng thường được tìm thấy ở phần xa của chi dưới mắt cá chân (đầu ngón chân, bờ ngoài bàn chân).
Biểu hiện là nền vết thương nhợt nhạt/xám, không còn sức sống, trông như bị đục lỗ và tiết dịch tối thiểu. Các dấu hiệu đi kèm bao gồm mạch ngoại biên giảm, lông chân giảm, tím tái, teo da, da nhợt nhạt khi nâng cao và đỏ khi hạ thấp.
Một dạng khác của loét do thiếu máu cục bộ đến từ bệnh mạch máu nhỏ. Nguyên nhân phổ biến nhất là viêm mạch máu do rối loạn mô liên kết. Các nguyên nhân khác bao gồm bệnh ác tính, ban xuất huyết Henoch-Schoenlein, hoặc ảnh hưởng của thuốc hoặc nhiễm trùng.
QUẢN LÝ
Quản lý bao gồm giải quyết (1) các yếu tố nguy cơ, (2) phục hồi lưu lượng máu ngoại biên (nội mạch hoặc phẫu thuật), (3) cắt lọc bảo tồn, (4) kiểm soát đau, và (5) chăm sóc vết thương.
LOÉT TĨNH MẠCH
Loét tĩnh mạch là kết quả của suy tĩnh mạch mạn tính và thường được tìm thấy ở vùng quanh mắt cá trong của chi dưới. Khi xảy ra ở chi trên, chúng thường liên quan đến rò động tĩnh mạch.
Biểu hiện là nền vết thương đỏ hồng với dịch tiết từ vừa đến nhiều. Các dấu hiệu đi kèm bao gồm phù, tăng sắc tố, xơ cứng bì mỡ và xơ hóa mô mềm.
QUẢN LÝ
Kiểm soát phù là nền tảng thông qua (1) nâng cao chân, (2) liệu pháp nén, và/hoặc (3) nén khí nén ngắt quãng. Các loại thuốc được chứng minh là có hiệu quả là pentoxifylline đường uống và chiết xuất hạt dẻ ngựa.
LOÉT THẦN KINH
Loét thần kinh hình thành từ những chấn thương nhỏ lặp đi lặp lại ở những người bị bệnh thần kinh ngoại biên. Các vị trí điển hình là đầu xương bàn chân, đầu/chóp ngón chân cái, bờ ngoài bàn chân ở gốc xương bàn chân, gót chân và giữa bàn chân (từ xương thuyền hoặc xương hộp bị sụp).
Biểu hiện là nền vết thương đỏ và đang tạo mô hạt hoặc hoại tử, với bờ vết thương được xác định rõ, bao quanh bởi chai sạn. Các dấu hiệu đi kèm là da ấm với chứng loạn hidrosis và bàn chân mất cảm giác.
ĐÁNH GIÁ
Trong quá trình đánh giá, (1) xác định nguyên nhân của bệnh thần kinh ngoại biên, (2) đánh giá các yếu tố gây ra và góp phần gây ra vết thương, (3) thực hiện kiểm tra cảm giác thân thể, (4) kiểm tra bàn chân khi có và không có trọng lượng, (5) kiểm tra giày dép để tìm các kiểu mòn bất thường và/hoặc quá mức, và (6) đánh giá bệnh động mạch ngoại biên đồng mắc.
QUẢN LÝ
Phòng ngừa bằng cách chăm sóc bàn chân toàn diện là chìa khóa và có thể giảm tỷ lệ cắt cụt chi dưới tới 45% đến 60%. Nó bao gồm giáo dục bệnh nhân và ít nhất là kiểm tra bàn chân kỹ lưỡng hàng năm và điều trị các dấu hiệu tiền loét (loại bỏ chai sạn, bóc vòm mụn nước, chăm sóc móng, điều trị nấm).
Điều trị loét thần kinh bao gồm (1) giảm tải trọng một cách nhất quán (nạng/khung tập đi, giày dép tạm thời, bó bột tiếp xúc toàn phần, dụng cụ chỉnh hình với việc điều chỉnh chiều cao ở bên đối diện), (2) phục hồi tưới máu da (tức là, quản lý nội khoa, can thiệp mạch máu nếu được chỉ định), (3) điều trị nhiễm trùng, (4) điều trị các bệnh đồng mắc, (5) chăm sóc vết thương tại chỗ tùy thuộc vào đặc điểm của vết thương, và (6) giáo dục.
TỔN THƯƠNG DO TỲ ĐÈ
Vết thương do tỳ đè là tổn thương da/mô mềm do áp lực dữ dội và kéo dài. Chúng thường hình thành trên một ụ xương, và lực cắt và ma sát có thể góp phần. Sự phát triển phụ thuộc nhiều vào các yếu tố nguy cơ. Việc xác định và phân giai đoạn các vết thương do tỳ đè có từ trước khi nhập viện phục hồi chức năng là rất quan trọng để được thanh toán, vì Trung tâm Dịch vụ Medicare và Medicaid sẽ không trả thêm chi phí nếu mắc phải trong thời gian lưu trú.
ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ
Các yếu tố nguy cơ bao gồm:
- Vi khí hậu kém (nhiệt và ẩm)
- Suy dinh dưỡng
- Suy mạch máu và các bệnh đồng mắc
- Giảm khả năng vận động
- Tiếp xúc với ma sát
- Tiền sử tổn thương do tỳ đè
- Phù
- Thiếu máu
- Sử dụng thuốc vận mạch
- Sử dụng thiết bị y tế kéo dài (nẹp cổ, bột, dây đai, ống thông lưu, băng nén)
Các công cụ đánh giá nguy cơ định lượng có sẵn với hệ thống Braden được y tá sử dụng phổ biến nhất cho bệnh nhân người lớn (Hộp 24.3).
CHIẾN LƯỢC PHÒNG NGỪA
Các chiến lược phòng ngừa bao gồm (1) nhận biết thiếu hụt cảm giác, (2) các can thiệp hoạt động và vận động để phân bố lại áp lực, (3) các bề mặt hỗ trợ (nệm đặc biệt [tức là, nhúng, áp lực xen kẽ, mất khí thấp, xốp hoặc gel, v.v.]), (4) hỗ trợ dinh dưỡng, (5) quản lý độ ẩm bằng các sản phẩm thấm hút, (6) giảm nhiệt độ (khuyến nghị mặc vải giống lụa), và (7) giảm lực cắt và ma sát (cũng được hỗ trợ bằng vải giống lụa).
| Điểm nhấn lâm sàng
Quản lý hiệu quả nhất các vết thương mạn tính là ngăn chặn chúng hình thành. |
PHÂN GIAI ĐOẠN TỔN THƯƠNG DO TỲ ĐÈ
Việc quản lý vết thương do tỳ đè phụ thuộc phần lớn vào giai đoạn của chúng (Hình 24.4).
| Loại | Đặc điểm |
|---|---|
| Giai đoạn 1 | ✓ Ban đỏ không mất đi khi ấn trên da nguyên vẹn, cảm giác/nhiệt độ/độ cứng có thể có trước những thay đổi thị giác ✗ Thay đổi màu sắc không bao gồm màu tím/hạt dẻ (có khả năng là tổn thương mô sâu do tỳ đè) |
| Giai đoạn 2 | ✓ Mất da một phần với lớp bì lộ ra. Nền vết thương có sức sống màu hồng/đỏ, ẩm. Mụn nước. ✗ Không thấy mô mỡ, mô sâu hơn, mô hạt, giả mạc, vảy hoại tử |
| Giai đoạn 3 | ✓ Mất da toàn bộ (biểu bì + bì). Lộ mô mỡ, mô hạt. Nang lông còn nguyên. Nền sẽ di chuyển cùng với da xung quanh. Có thể nhìn thấy giả mạc, vảy hoại tử nhưng không che khuất mức độ mất mô. Có thể xảy ra hiện tượng undermine (đào hang) và tunnelling (đường hầm). ✗ Không thấy cân, cơ, gân, dây chằng, sụn, xương. |
| Giai đoạn 4 | ✓ Mất da và mô toàn bộ. Lộ hoặc có thể sờ thấy trực tiếp cân, cơ, gân, dây chằng, sụn hoặc xương. Thường xảy ra hiện tượng epibole (bờ cuộn), undermine, tunnelling. Nền sẽ không di chuyển cùng với da xung quanh. Có thể nhìn thấy giả mạc, vảy hoại tử nhưng không che khuất mức độ mất mô. ✗ Không thấy mô mỡ, mô sâu hơn, mô hạt, giả mạc, vảy hoại tử. |
| Không thể phân giai đoạn | ✓ Mất da và mô toàn bộ trong đó mức độ tổn thương bị che khuất bởi giả mạc hoặc vảy hoại tử. Nếu giả mạc/vảy hoại tử được loại bỏ, tổn thương do tỳ đè giai đoạn 3 hoặc 4 sẽ lộ ra. ✓ Vảy hoại tử ổn định (khô, dính, nguyên vẹn không có ban đỏ hoặc phập phều) trên gót chân hoặc chi bị thiếu máu cục bộ không nên được làm mềm hoặc loại bỏ. |
| Tổn thương mô sâu | ✓ Đổi màu đỏ sẫm, hạt dẻ hoặc tím dai dẳng không mất đi khi ấn. Da nguyên vẹn hoặc không nguyên vẹn. Đau và thay đổi nhiệt độ thường có trước những thay đổi màu da. Có thể tiến triển nhanh chóng để cho thấy mức độ tổn thương mô hoặc có thể tự khỏi. ✓ Tổn thương do tỳ đè toàn bộ: Nếu mô hoại tử/dưới da, mô hạt, cân, cơ, v.v. được bộc lộ. ✗ Không sử dụng để mô tả các tình trạng mạch máu, chấn thương, thần kinh hoặc da liễu. |
| Niêm mạc | ✓ Tổn thương do tỳ đè trên niêm mạc khi sử dụng thiết bị y tế tại vị trí tổn thương. ✓ Không thể phân giai đoạn do giải phẫu của mô niêm mạc. |
VẾT THƯƠNG BỊ NHIỄM BẨN VÀ NHIỄM TRÙNG
Tất cả các vết thương đều bị nhiễm bẩn vi khuẩn sau 48 giờ. Vết thương bị nhiễm bẩn có số lượng vi khuẩn thấp không nhân lên. Vết thương bị vi khuẩn trú ngụ có các khuẩn lạc vi khuẩn bám vào bề mặt vết thương và có thể hình thành màng sinh học. Cần ngăn chặn màng sinh học vì chúng làm chậm quá trình lành vết thương và không bị ảnh hưởng bởi hầu hết các loại thuốc kháng khuẩn toàn thân và tại chỗ. Mức độ vi khuẩn thấp có thể hỗ trợ quá trình lành vết thương, nhưng quá trình lành vết thương bị trì hoãn nếu số lượng vi khuẩn tiến triển thành nhiễm trùng. Vết thương nhiễm trùng xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập vào mô, sinh sản và gây ra phản ứng của vật chủ, thường tạo ra các dấu hiệu nhiễm trùng (tức là, nóng, sưng, đỏ, có mủ).
| Điểm nhấn lâm sàng
Vết thương phải được theo dõi thường xuyên để tìm các dấu hiệu và triệu chứng của nhiễm trùng đang hoạt động để xác định cách quản lý tiếp theo. |
QUẢN LÝ VẾT THƯƠNG
Những điều cơ bản về Quản lý Vết thương
Các chiến lược chung của quản lý vết thương là giảm/loại bỏ các yếu tố gây bệnh (áp lực, lực cắt) và quản lý các bệnh đồng mắc (suy dinh dưỡng, kiểm soát đường huyết, tưới máu đầy đủ). Ngay cả khi không bị suy dinh dưỡng, tình trạng dinh dưỡng cũng cần được tối ưu hóa (Hộp 24.5).
Vết thương lành tốt nhất trong môi trường ẩm, sạch. Da xung quanh vết thương cần được theo dõi xem có ban đỏ, đau, sưng (có thể do áp lực không được giải tỏa hoặc phản ứng chăm sóc vết thương bất lợi), hoặc ngấm nước (gây ra do tiếp xúc kéo dài với dịch vết thương). Đối với các vết thương nhiễm trùng, việc cắt lọc là cần thiết, cùng với kháng sinh và thuốc sát trùng tại chỗ (tức là, cadexomer iodine) được đề cập trong các phần sau.
| Điểm nhấn lâm sàng
Các khái niệm cơ bản về điều trị trực tiếp hơn các vết thương mạn tính được tóm tắt trong câu nói ẩn danh này: “Nếu nó bẩn, hãy làm sạch nó. Nếu nó sâu, hãy lấp đầy nó. Nếu nó hở, hãy che nó lại. Nếu nó khô, hãy làm ẩm nó. Nếu nó ướt, hãy thấm hút nó.” |
Làm sạch Vết thương
Làm sạch giúp loại bỏ các mảnh vụn bề mặt và vi khuẩn trên da xung quanh. Các tổn thương do tỳ đè nên được rửa nhẹ nhàng bằng nước uống hoặc nước muối sinh lý mỗi lần thay băng. Các vết thương có mức độ nhiễm khuẩn hoặc nhiễm trùng cao hơn có thể được hưởng lợi từ dung dịch làm sạch có chất hoạt động bề mặt và/hoặc đặc tính kháng khuẩn.
Cắt lọc
Cắt lọc được chỉ định cho các mảnh vụn hoại tử, có thể ngăn cản việc đánh giá độ sâu của vết thương, gây ra phản ứng dị vật và tạo môi trường lý tưởng cho vi sinh vật. (Tham khảo cột đầu tiên của Hướng dẫn nhanh để biết thêm thông tin về các loại cắt lọc.) Các loại cắt lọc bao gồm:
- Cắt lọc cơ học bằng gạc lưới thô thấm nước muối có thể được sử dụng nếu có một lượng nhỏ mô hoại tử bề mặt.
- Các tác nhân cắt lọc bằng enzym (tức là, collagenase, papain-urea) có thể làm lỏng vảy hoại tử nhưng không thể loại bỏ vảy hoại tử cứng và đen.
- Cắt lọc bằng tia nước theo nhịp liên quan đến việc rửa và hút vết thương là một phương pháp bổ trợ được sử dụng để cắt lọc liên tục các vết loét lớn.
- Cắt lọc sắc bén đơn giản sử dụng lidocain tại chỗ và đôi khi cần cắt lọc phẫu thuật. Cần thận trọng để giới hạn việc cắt lọc ở các mô đã chết. Phải đánh giá nguồn cung cấp động mạch trước khi cắt lọc sắc bén; nếu nguồn cung cấp máu không đủ, bờ vết thương có thể bị hoại tử.
- Cắt lọc phẫu thuật được chỉ định nếu có đường rò chảy dịch, loét không có mô hạt bị nhiễm trùng, áp xe, viêm tủy xương, hình thành áp xe hoại tử, mô không còn sức sống lộ ra, hoặc bề mặt sụn hoặc xương không có mô hạt lộ ra.
- Bảo vệ đơn giản có thể phù hợp cho hoại tử khô ở phần xa của chi do thiếu máu cục bộ. Nếu bệnh nhân không phải là ứng cử viên cho việc cắt cụt, tái thông mạch máu, hoặc cắt lọc, thì việc bảo vệ chi đang chờ tự cắt cụt sau đó sẽ bảo tồn được càng nhiều chi còn lại càng tốt.
| Điểm nhấn lâm sàng
Trong các vết thương chứa mảnh vụn hoại tử, việc cắt lọc là cần thiết để phân giai đoạn vết thương đúng cách và tạo môi trường thích hợp cho quá trình lành vết thương. |
Băng gạc
Mục tiêu của băng gạc là thúc đẩy quá trình lành thương, ngăn ngừa tổn thương thêm, giảm đau, kiểm soát mùi hôi và ngăn ngừa nhiễm trùng. Các yếu tố hướng dẫn lựa chọn loại băng gạc để sử dụng bao gồm (1) loại vết thương; (2) nhu cầu cắt lọc; (3) mức độ tiết dịch; (4) sự hiện diện của nhiễm trùng; (5) kích thước, độ sâu, vị trí của vết loét; và (6) sự hiện diện của đường hầm hoặc undermine. (Tham khảo cột thứ hai của Hướng dẫn nhanh để biết thêm thông tin về các loại băng gạc cụ thể.)
Các loại băng gạc phổ biến nhất bao gồm gạc, băng bán bít, màng trong suốt, xốp, hydrogel, hydrocolloid, alginate, hydrofiber, băng hydroconductive, bạc, mật ong manuka, iốt, than hoạt tính, các sản phẩm tế bào và các sản phẩm dựa trên mô.
Gạc không đắt, có sẵn, thấm hút cao và không bít. Gạc có thể được sử dụng làm băng chính hoặc băng phụ trên cả vết thương nhiễm trùng và không nhiễm trùng. Nếu sử dụng gạc cuộn, hãy cẩn thận không quấn quá chặt để tránh hiệu ứng garô. Cần nhét gạc để ngăn đóng sớm hoặc để thấm dịch tiết. Trừ khi cần cắt lọc cơ học, hãy tránh băng ướt-để-khô để tránh tái chấn thương. Nhược điểm của gạc bao gồm tỷ lệ nhiễm trùng cao hơn so với màng trong suốt hoặc hydrocolloid, và nó có thể gây hạ nhiệt mô dẫn đến co mạch và thiếu oxy có thể làm suy giảm quá trình lành vết thương.
| Điểm nhấn lâm sàng
Trừ khi cần cắt lọc cơ học, gạc nên được làm ẩm bằng nước muối trước khi tháo băng để ngăn ngừa tái chấn thương bề mặt vết thương. |
Gạc tẩm thuốc được tẩm dầu hỏa, iốt, bismuth, bạc hoặc kẽm để không dính và bít vừa phải. Điều này bổ sung độ ẩm cho nền vết thương và tạo điều kiện lành thương bằng cách giảm chấn thương và khô vết thương. Nó thường được sử dụng trên các vị trí cho da ghép, da được ghép và bỏng. Nó không thấm dịch tiết, vì vậy không sử dụng nó trên các vết thương tiết dịch nhiều. Bismuth và iốt có độc tính tế bào và hữu ích cho các vết thương đường hầm có dịch tiết hôi.
Băng bán bít làm giảm mất độ ẩm từ vết thương và ngăn ngừa hạ nhiệt tại chỗ. Chúng được thay ít thường xuyên hơn gạc nhưng không làm giảm đáng kể chi phí hoặc thời gian lành thương.
Màng trong suốt bao gồm các tấm polyurethane mỏng, linh hoạt có mặt sau dính với tính thấm chọn lọc. Chúng cung cấp một môi trường lành thương ẩm và thúc đẩy quá trình cắt lọc tự phân. Công dụng bao gồm các vị trí rạch phẫu thuật kín, các vết thương nông có dịch tiết tối thiểu, các vị trí cho da ghép, các vị trí tiêm tĩnh mạch, các khu vực ma sát và các vết thương để lành theo ý định thứ hai. Chúng không nên được sử dụng trên các vết thương nhiễm trùng hoặc tiết dịch nhiều.
Băng xốp là một loại băng làm từ polyurethane có khả năng thấm hơi nước và thấm hút cao. Chúng cách nhiệt tốt và không gây tổn thương da xung quanh khi tháo ra. Băng xốp được chỉ định cho các vết thương tiết dịch từ vừa đến nhiều, đang tạo mô hạt, phủ giả mạc. Chúng được thay 4 đến 7 ngày một lần, sớm hơn nếu bão hòa dịch tiết, hoặc hàng ngày nếu được sử dụng trên vết thương nhiễm trùng. Chúng không được khuyến nghị cho các vết thương khô, phủ vảy hoại tử.
Hydrogel là các sản phẩm ưa nước phức tạp có khả năng thấm khí và nước, có sẵn dưới dạng gel hoặc tấm linh hoạt, giúp bổ sung độ ẩm để tạo điều kiện cắt lọc tự phân và thúc đẩy quá trình tạo mô hạt. Chúng được sử dụng cho các vết thương khô, đặc biệt là loại do tỳ đè và mạch máu, và không nên được sử dụng trên các vết thương nhiễm trùng hoặc chảy dịch nhiều. Hydrogel có thể gây ngấm nước, kem rào cản xung quanh vết thương có thể giúp ngăn ngừa. Chúng phải được che bằng băng phụ và có thể được thay 3 ngày một lần nếu không bão hòa.
Hydrocolloid là một lớp tự dính của các hạt keo ưa nước (carboxymethylcellulose, pectin, gelatin) có sẵn ở dạng sệt, bột hoặc dạng hạt. Chúng hấp thụ dịch tiết và cung cấp một môi trường lành thương ẩm, cách nhiệt và bảo vệ khỏi vi khuẩn, mảnh vụn và lực cắt. Hydrocolloid được chỉ định cho các vết thương có dịch tiết từ thấp đến trung bình, các vết thương có mô hạt hoặc hoại tử, bỏng nhẹ và các tổn thương do tỳ đè. Chúng không thể được sử dụng trên các vết thương nhiễm trùng, và chất kết dính có thể làm hỏng da xung quanh vết thương. Chúng không cần băng phụ và có thể được thay 7 ngày một lần hoặc cho đến khi bão hòa dịch.
Alginate sử dụng axit alginic từ rong biển và muối canxi/natri. Chúng có khả năng thấm hút cao, không dính, phân hủy sinh học và có thể chứa bạc ion và có sẵn ở dạng tấm hoặc dây để nhét. Chúng được chỉ định cho các vết thương tiết dịch nhiều, bao gồm các tổn thương do tỳ đè, loét mạch máu, vết mổ, vết mổ bị hở, đường hầm, đường rò, các vị trí cho da ghép, gân lộ, vết thương nhiễm trùng và vết thương chảy máu. Chúng không nên được sử dụng trên các vết thương khô. Chúng có thể được thay 7 ngày một lần nếu gel duy trì độ nhớt, nhưng hàng ngày nếu được sử dụng trên vết thương nhiễm trùng.
Hydrofiber được làm từ natri carboxymethyl cellulose và đôi khi được tẩm bạc. Tương tự như alginate, chúng tạo thành một loại gel sau khi tương tác với dịch tiết và được sử dụng cho các vết thương chảy dịch nhiều hoặc nhiễm trùng. Chúng dễ sử dụng, ít đau hơn và có thể được sử dụng trong 3 đến 7 ngày trước khi thay.
Băng hydroconductive cung cấp hoạt động mao dẫn giúp di chuyển dịch tiết/mảnh vụn từ vết thương đến lõi trên lớp thứ hai của băng, có thể giữ được gấp 30 đến 50 lần trọng lượng của chính nó. Chúng được sử dụng cho các vết thương tiết dịch nhiều và có thể làm lỏng các giả mạc bám dính để dễ dàng loại bỏ trong quá trình thay băng. Chúng có thể được cắt để vừa với nhiều hình dạng và kích cỡ vết thương khác nhau và có thể giữ nguyên vị trí đến 7 ngày.
Bạc có đặc tính kháng khuẩn phổ rộng bằng cách phá vỡ thành tế bào, enzym của vi khuẩn và tổng hợp DNA. Nó có thể được tẩm vào hầu hết mọi loại băng. Băng bạc làm giảm số lượng vi khuẩn trong vết thương bị vi khuẩn trú ngụ hoặc trú ngụ nghiêm trọng nhưng không có tác dụng nếu tiến triển thành nhiễm trùng.
Mật ong Manuka đã được chứng minh là có tác dụng kháng khuẩn chống lại một loạt vi khuẩn và nấm, và có thể ức chế màng sinh học. Nó cũng làm giảm mùi hôi và có đặc tính chống viêm và cắt lọc tự phân. Một nghiên cứu hồi cứu cho thấy rằng băng mật ong được sử dụng trên các vết sẹo phì đại và co rút sau bỏng có kết quả tốt hơn so với băng bạc sulfadiazine.
Iốt, thường có sẵn dưới dạng povidone-iodine và cadexomer iodine, có đặc tính kháng khuẩn có thể tăng cường quá trình lành vết thương bằng cách giảm gánh nặng sinh học. Băng iốt giải phóng chậm được chỉ định ở những nơi nghi ngờ nhiễm trùng nhưng không nên được sử dụng ở trẻ em hoặc các vết thương diện rộng để tránh ngộ độc iốt và các biến chứng tuyến giáp. Băng nên được thay khi iốt đã mất màu.
Băng gạc than hoạt tính khử mùi vết thương bằng cách hấp thụ khí từ vi khuẩn trong vết thương. Các vết thương có mùi hôi thường liên quan đến loét chân và các tổn thương dạng nấm.
Các sản phẩm dựa trên tế bào và mô được chế tạo sinh học từ các tế bào mô người hoặc động vật giúp kích thích các nguyên bào sợi và tế bào sừng bằng cách cung cấp một lớp bì bền để hình thành mô hạt. Chúng có thể được sử dụng để chăm sóc vết bỏng, các vết thương mạn tính do tĩnh mạch và tiểu đường. Không sử dụng chúng với viêm mô tế bào đang hoạt động, viêm tủy xương, nhiễm trùng tại chỗ vết thương, vết thương chảy dịch, mô hoại tử hoặc xương lộ.
| Điểm nhấn lâm sàng
Cần xác định các đặc điểm của vết thương, chẳng hạn như mức độ chảy dịch, sự hiện diện của nhiễm trùng, độ sâu, sự hiện diện của undermine và đường hầm, và hình dạng tổng thể, để xác định loại băng phù hợp để sử dụng. |
Các phương pháp điều trị bổ trợ
Liệu pháp oxy cao áp được giả định là tăng cường quá trình lành vết thương, đặc biệt là đối với các vết thương do thiếu máu cục bộ. Bằng chứng nghiên cứu còn lẫn lộn. Tăng áp lực oxy xuyên da quanh vết loét trong quá trình điều trị là một chỉ số về hiệu quả có thể có.
Siêu âm tần số thấp không tiếp xúc hoạt động bằng cách giảm gánh nặng sinh học và tăng cường mô hạt, nhưng bằng chứng nghiên cứu còn hạn chế. Một nghiên cứu cho thấy lợi ích lớn nhất ở nhóm vết thương tĩnh mạch.
Kích thích điện có thể tăng cường quá trình lành thương bằng các tác động lên lưu lượng máu, giảm phù, đặc tính kháng khuẩn, di chuyển tế bào, hoạt động của nguyên bào sợi và độ bền kéo của vết thương. Liệu pháp vết thương áp lực âm giúp quản lý các vết thương rộng không thể lành bằng cách đóng kín nguyên phát hoặc quá lớn đối với các chiến lược bảo tồn. Áp suất dưới khí quyển được áp dụng lên vết thương thông qua một thiết bị hút được gắn vào một miếng bọt biển để loại bỏ chất lỏng dư thừa. Điều này cho phép tăng cường tuần hoàn và loại bỏ chất thải tế bào, và nó làm giảm nguy cơ nhiễm bẩn. Một lớp màng dính trên miếng bọt biển cung cấp một môi trường bán bít và ẩm tạo điều kiện cho trao đổi khí. Có nhiều loại bọt biển khác nhau. Bọt polyurethane màu đen có lỗ lớn và kích thích mô hạt và co rút vết thương. Bọt cồn polyvinyl màu trắng đặc hơn với kích thước lỗ nhỏ hơn và được khuyến nghị cho các vết thương sâu, undermine, đường rò, hoặc trên xương lộ; nó ít có khả năng dính vào nền vết thương và không kích thích mô hạt. Thay băng được thực hiện 48 đến 72 giờ một lần nhưng 12 giờ một lần đối với các vết thương nhiễm trùng.
HÌNH 24.1 Xác định Nguyên nhân Vết thương. Lưu đồ này hướng dẫn quá trình chẩn đoán phân biệt các loại loét mạn tính (loét do tỳ đè, loét tĩnh mạch, loét thiếu máu cục bộ, loét thần kinh) dựa trên vị trí, đặc điểm lâm sàng và các xét nghiệm như chỉ số mắt cá chân-cánh tay (ABI) và áp lực ngón chân.
HÌNH 24.2. Loét động mạch, tĩnh mạch và thần kinh. (a) Loét động mạch với hoại tử khô; (b) loét tĩnh mạch; (c) loét thần kinh.
BẢNG 24.3 Các Tiêu đề trong Thang điểm Braden.
| Cảm giác/Nhận thức | Độ ẩm | Hoạt động | Vận động | Dinh dưỡng | Ma sát và Lực cắt |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. Hạn chế hoàn toàn | 1. Ẩm liên tục | 1. Nằm liệt giường | 1. Bất động hoàn toàn | 1. Rất kém | 1. Có vấn đề |
| 2. Hạn chế rất nhiều | 2. Thường xuyên ẩm | 2. Ngồi xe lăn | 2. Hạn chế nhiều | 2. Có thể không đủ | 2. Vấn đề tiềm tàng |
| 3. Hạn chế nhẹ | 3. Thỉnh thoảng ẩm | 3. Thỉnh thoảng đi lại | 3. Hạn chế nhẹ | 3. Đầy đủ | 3. Không có vấn đề rõ ràng |
| 4. Không suy giảm | 4. Hiếm khi ẩm | 4. Đi lại thường xuyên | 4. Không hạn chế | 4. Tuyệt vời |
Tổng điểm Braden 15-16, nguy cơ nhẹ; 12-14, nguy cơ trung bình; <12, nguy cơ cao; 15-18 được coi là nguy cơ nhẹ đối với những người >75 tuổi.
HÌNH 24.4 Phân giai đoạn Tổn thương do Tỳ đè. (a) Loét do tỳ đè giai đoạn 1; (b) Loét do tỳ đè giai đoạn 2; (c) Loét do tỳ đè giai đoạn 4; (d) Loét do tỳ đè không thể phân giai đoạn.
| HỘP 24.5
Hướng dẫn của Hội đồng Tư vấn Tổn thương do Tỳ đè Quốc gia (NPIAP) về Dinh dưỡng và Lành vết thương. Hướng dẫn Dinh dưỡng của NPIAP để Lành vết thương
|
Bảng chú giải thuật ngữ Y học Anh – Việt. Chương 24
| STT | Tên thuật ngữ tiếng Anh | Phiên âm | Nghĩa tiếng Việt |
|---|---|---|---|
| 1 | Chronic Wound | /ˈkrɒnɪk wuːnd/ | Vết thương mạn tính |
| 2 | Debridement | /dɪˈbriːdmənt/ | Cắt lọc |
| 3 | Autolytic debridement | /ˌɔːtoʊˈlɪtɪk dɪˈbriːdmənt/ | Cắt lọc tự phân |
| 4 | Biosurgical/larval debridement | /ˌbaɪoʊˈsɜːrdʒɪkəl / ˈlɑːrvəl dɪˈbriːdmənt/ | Cắt lọc sinh học/ấu trùng |
| 5 | Enzymatic debridement | /ˌɛnzaɪˈmætɪk dɪˈbriːdmənt/ | Cắt lọc bằng enzym |
| 6 | Conservative sharp debridement | /kənˈsɜːrvətɪv ʃɑːrp dɪˈbriːdmənt/ | Cắt lọc sắc bén bảo tồn |
| 7 | Mechanical debridement | /məˈkænɪkəl dɪˈbriːdmənt/ | Cắt lọc cơ học |
| 8 | Noncontact, low-frequency ultrasound | /nɒnˈkɒntækt, loʊ-ˈfriːkwənsi ˈʌltrəˌsaʊnd/ | Siêu âm tần số thấp, không tiếp xúc |
| 9 | Pulsatile lavage | /ˈpʌlsəˌtaɪl ləˈvɑːʒ/ | Rửa vết thương theo nhịp |
| 10 | Surgical sharp debridement | /ˈsɜːrdʒɪkəl ʃɑːrp dɪˈbriːdmənt/ | Cắt lọc sắc bén phẫu thuật |
| 11 | Necrotic/Nonviable tissue | /nəˈkrɒtɪk / nɒnˈvaɪəbəl ˈtɪʃuː/ | Mô hoại tử/không còn sức sống |
| 12 | Bioburden | /ˈbaɪoʊˌbɜːrdən/ | Gánh nặng sinh học (lượng vi sinh vật) |
| 13 | Alginate dressing | /ˈældʒɪneɪt ˈdrɛsɪŋ/ | Băng gạc Alginate |
| 14 | Hydrofiber dressing | /ˈhaɪdroʊˌfaɪbər ˈdrɛsɪŋ/ | Băng gạc Hydrofiber |
| 15 | Tunneling wound / Sinus tract | /ˈtʌnəlɪŋ wuːnd / ˈsaɪnəs trækt/ | Vết thương đường hầm / Đường rò |
| 16 | Cadexomer iodine | /kəˈdɛksoʊmər ˈaɪəˌdaɪn/ | Cadexomer iodine |
| 17 | Biofilm | /ˈbaɪoʊfɪlm/ | Màng sinh học |
| 18 | Cellular and tissue-based product | /ˈsɛljələr ænd ˈtɪʃuː-beɪst ˈprɒdʌkt/ | Sản phẩm dựa trên tế bào và mô |
| 19 | Osteomyelitis | /ˌɒstioʊˌmaɪəˈlaɪtɪs/ | Viêm tủy xương |
| 20 | Cellulitis | /ˌsɛljəˈlaɪtɪs/ | Viêm mô tế bào |
| 21 | Charcoal dressing | /ˈtʃɑːrkoʊl ˈdrɛsɪŋ/ | Băng gạc than hoạt tính |
| 22 | Malodorous wound | /mælˈoʊdərəs wuːnd/ | Vết thương có mùi hôi |
| 23 | Collagen matrix | /ˈkɒlədʒən ˈmeɪtrɪks/ | Nền collagen |
| 24 | Granulating/Necrotic wound | /ˈɡrænjəˌleɪtɪŋ / nəˈkrɒtɪk wuːnd/ | Vết thương đang tạo mô hạt/hoại tử |
| 25 | Cyanoacrylate-based monomer | /ˌsaɪənoʊˈækrəleɪt-beɪst ˈmɒnəmər/ | Monomer gốc Cyanoacrylate |
| 26 | Foam dressing | /foʊm ˈdrɛsɪŋ/ | Băng xốp |
| 27 | Slough | /slʌf/ | Giả mạc |
| 28 | Eschar | /ˈɛskɑːr/ | Vảy hoại tử |
| 29 | Honey dressing | /ˈhʌni ˈdrɛsɪŋ/ | Băng mật ong |
| 30 | Hypertrophic scar | /ˌhaɪpərˈtroʊfɪk skɑːr/ | Sẹo phì đại |
| 31 | Postburn contracture | /poʊstbɜːrn kənˈtrækʃər/ | Co rút sau bỏng |
| 32 | Silver dressing | /ˈsɪlvər ˈdrɛsɪŋ/ | Băng bạc |
| 33 | Transparent film | /trænsˈpɛərənt fɪlm/ | Màng trong suốt |
| 34 | Exudative/Draining wound | /ɪɡˈzjuːdətɪv / ˈdreɪnɪŋ wuːnd/ | Vết thương tiết dịch/chảy dịch |
| 35 | Hemostasis | /ˌhiːmoʊˈsteɪsɪs/ | Cầm máu |
| 36 | Inflammation | /ˌɪnfləˈmeɪʃən/ | Viêm |
| 37 | Proliferation | /prəˌlɪfəˈreɪʃən/ | Tăng sinh |
| 38 | Tissue remodeling | /ˈtɪʃuː ˌriːˈmɒdəlɪŋ/ | Tái tạo mô |
| 39 | Vascularization | /ˌvæskjələraɪˈzeɪʃən/ | Sự tạo mạch |
| 40 | Pressure offloading | /ˈprɛʃər ɒfˈloʊdɪŋ/ | Giảm áp lực |
| 41 | Immunocompetency | /ɪˌmjuːnoʊˈkɒmpɪtənsi/ | Khả năng miễn dịch |
| 42 | Etiology | /ˌiːtiˈɒlədʒi/ | Nguyên nhân |
| 43 | Ischemic ulcer | /ɪˈskiːmɪk ˈʌlsər/ | Loét do thiếu máu cục bộ |
| 44 | Venous insufficiency | /ˈviːnəs ˌɪnsəˈfɪʃənsi/ | Suy tĩnh mạch |
| 45 | Neuropathic ulcer | /ˌnʊəroʊˈpæθɪk ˈʌlsər/ | Loét thần kinh |
| 46 | Pressure injury | /ˈprɛʃər ˈɪndʒəri/ | Tổn thương do tỳ đè |
| 47 | Arterial flow | /ɑːrˈtɪəriəl floʊ/ | Dòng chảy động mạch |
| 48 | Exudate | /ˈɛksjəˌdeɪt/ | Dịch tiết |
| 49 | Cyanosis | /ˌsaɪəˈnoʊsɪs/ | Tím tái |
| 50 | Skin atrophy | /skɪn ˈætrəfi/ | Teo da |
| 51 | Elevation pallor | /ˌɛləˈveɪʃən ˈpælər/ | Da nhợt nhạt khi nâng cao |
| 52 | Dependent rubor | /dɪˈpɛndənt ˈruːbər/ | Đỏ da khi hạ thấp |
| 53 | Vasculitis | /ˌvæskjəˈlaɪtɪs/ | Viêm mạch máu |
| 54 | Henoch-Schoenlein purpura | /ˈhɛnɒk-ˈʃɜːnlaɪn ˈpɜːrpjʊərə/ | Ban xuất huyết Henoch-Schoenlein |
| 55 | Endovascular | /ˌɛndoʊˈvæskjələr/ | Nội mạch |
| 56 | Medial perimalleolar area | /ˈmiːdiəl ˌpɛrɪˈmælioʊlər ˈɛəriə/ | Vùng quanh mắt cá trong |
| 57 | Atrioventricular fistula | /ˌeɪtrioʊvɛnˈtrɪkjələr ˈfɪstjələ/ | Rò động tĩnh mạch |
| 58 | Hyperpigmentation | /ˌhaɪpərˌpɪɡmɛnˈteɪʃən/ | Tăng sắc tố |
| 59 | Lipodermatosclerosis | /ˌlaɪpoʊˌdɜːrmətoʊskləˈroʊsɪs/ | Xơ cứng bì mỡ |
| 60 | Soft tissue fibrosis | /sɒft ˈtɪʃuː faɪˈbroʊsɪs/ | Xơ hóa mô mềm |
| 61 | Compression therapy | /kəmˈprɛʃən ˈθɛrəpi/ | Liệu pháp nén |
| 62 | Intermittent pneumatic compression | /ˌɪntərˈmɪtənt nuːˈmætɪk kəmˈprɛʃən/ | Nén khí nén ngắt quãng |
| 63 | Peripheral neuropathy | /pəˈrɪfərəl njʊəˈrɒpəθi/ | Bệnh thần kinh ngoại biên |
| 64 | Metatarsal head | /ˌmɛtəˈtɑːrsəl hɛd/ | Đầu xương bàn chân |
| 65 | Callus | /ˈkæləs/ | Chai sạn |
| 66 | Dyshidrosis | /dɪsˈhaɪdroʊsɪs/ | Chứng loạn hidrosis (rối loạn tiết mồ hôi) |
| 67 | Insensate foot | /ɪnˈsɛnseɪt fʊt/ | Bàn chân mất cảm giác |
| 68 | Somatosensory testing | /soʊˌmætoʊˈsɛnsəri ˈtɛstɪŋ/ | Kiểm tra cảm giác thân thể |
| 69 | Preulcerative sign | /priːˈʌlsərətɪv saɪn/ | Dấu hiệu tiền loét |
| 70 | Total contact casting | /ˈtoʊtəl ˈkɒntækt ˈkæstɪŋ/ | Bó bột tiếp xúc toàn phần |
| 71 | Bony prominence | /ˈboʊni ˈprɒmɪnəns/ | Ụ xương |
| 72 | Shear / Friction | /ʃɪər / ˈfrɪkʃən/ | Lực cắt / Ma sát |
| 73 | Microclimate | /ˈmaɪkroʊˌklaɪmət/ | Vi khí hậu |
| 74 | Malnutrition | /ˌmælnjuːˈtrɪʃən/ | Suy dinh dưỡng |
| 75 | Braden system | /ˈbreɪdən ˈsɪstəm/ | Hệ thống (thang điểm) Braden |
| 76 | Support surface | /səˈpɔːrt ˈsɜːrfɪs/ | Bề mặt hỗ trợ |
| 77 | Nonblanchable erythema | /nɒnˈblæntʃəbəl ˌɛrəˈθiːmə/ | Ban đỏ không mất đi khi ấn |
| 78 | Partial/Full thickness skin loss | /ˈpɑːrʃəl / fʊl ˈθɪknəs skɪn lɒs/ | Mất da một phần/toàn bộ |
| 79 | Dermis | /ˈdɜːrmɪs/ | Lớp bì |
| 80 | Adipose tissue | /ˈædəˌpoʊs ˈtɪʃuː/ | Mô mỡ |
| 81 | Undermining / Tunneling | /ˌʌndərˈmaɪnɪŋ / ˈtʌnəlɪŋ/ | Đào hang / Đường hầm |
| 82 | Fascia | /ˈfæʃiə/ | Cân (mạc) |
| 83 | Epibole | /ɛˈpɪboʊli/ | Bờ cuộn |
| 84 | Unstageable | /ʌnˈsteɪdʒəbəl/ | Không thể phân giai đoạn |
| 85 | Fluctuance | /ˈflʌktʃuəns/ | Dấu hiệu phập phều |
| 86 | Deep tissue injury | /diːp ˈtɪʃuː ˈɪndʒəri/ | Tổn thương mô sâu |
| 87 | Mucosal membrane | /mjuːˈkoʊsəl ˈmɛmbreɪn/ | Niêm mạc |
| 88 | Contaminated/Colonized/Infected wound | /kənˈtæməˌneɪtɪd / ˈkɒləˌnaɪzd / ɪnˈfɛktɪd wuːnd/ | Vết thương bị nhiễm bẩn/vi khuẩn trú ngụ/nhiễm trùng |
| 89 | Erythema | /ˌɛrəˈθiːmə/ | Ban đỏ |
| 90 | Purulence | /ˈpjʊərələns/ | Mủ |
| 91 | Maceration | /ˌmæsəˈreɪʃən/ | Ngấm nước (da) |
| 92 | Potable water | /ˈpoʊtəbəl ˈwɔːtər/ | Nước uống được |
| 93 | Surfactant | /sərˈfæktənt/ | Chất hoạt động bề mặt |
| 94 | Collagenase | /kəˈlædʒəˌneɪs/ | Collagenase |
| 95 | Papain-urea | /pəˈpaɪən-jʊəˈriːə/ | Papain-urea |
| 96 | Devitalized tissue | /diːˈvaɪtəˌlaɪzd ˈtɪʃuː/ | Mô đã chết |
| 97 | Autoamputation | /ˌɔːtoʊˌæmpjuˈteɪʃən/ | Tự cắt cụt |
| 98 | Gauze | /ɡɔːz/ | Gạc |
| 99 | Semiocclusive dressing | /ˈsɛmi-əˈkluːsɪv ˈdrɛsɪŋ/ | Băng bán bít |
| 100 | Hydrogel | /ˈhaɪdroʊˌdʒɛl/ | Hydrogel |
| 101 | Hydrocolloid | /ˈhaɪdroʊˌkɒlɔɪd/ | Hydrocolloid |
| 102 | Tourniquet effect | /tʊərˈnɪkət ɪˈfɛkt/ | Hiệu ứng garô |
| 103 | Wet-to-dry dressing | /wɛt-tu-draɪ ˈdrɛsɪŋ/ | Băng ướt-để-khô |
| 104 | Vasoconstriction | /ˌveɪzoʊkənˈstrɪkʃən/ | Co mạch |
| 105 | Hypoxia | /haɪˈpɒksiə/ | Thiếu oxy |
| 106 | Impregnated gauze | /ɪmˈprɛɡneɪtɪd ɡɔːz/ | Gạc tẩm thuốc |
| 107 | Desiccation | /ˌdɛsɪˈkeɪʃən/ | Sự khô |
| 108 | Cytotoxic | /ˌsaɪtoʊˈtɒksɪk/ | Độc tế bào |
| 109 | Polyurethane | /ˌpɒliˈjʊərəˌθeɪn/ | Polyurethane |
| 110 | Periwound | /ˌpɛrɪˈwuːnd/ | Xung quanh vết thương |
| 111 | Carboxymethylcellulose | /kɑːrˌbɒksiˌmɛθəlˈsɛljəloʊs/ | Carboxymethylcellulose |
| 112 | Dehiscence | /dɪˈhɪsəns/ | Hở vết mổ |
| 113 | Hydroconductive dressing | /ˈhaɪdroʊkənˈdʌktɪv ˈdrɛsɪŋ/ | Băng hydroconductive (dẫn nước) |
| 114 | Povidone-iodine | /ˈpoʊvɪdoʊn-ˈaɪəˌdaɪn/ | Povidone-iodine |
| 115 | Fungating lesion | /ˈfʌŋɡeɪtɪŋ ˈliːʒən/ | Tổn thương dạng nấm (sùi) |
| 116 | Fibroblast | /ˈfaɪbroʊˌblæst/ | Nguyên bào sợi |
| 117 | Keratinocyte | /ˌkɛrəˈtɪnoʊˌsaɪt/ | Tế bào sừng |
| 118 | Hyperbaric oxygen therapy | /ˌhaɪpərˈbɛərɪk ˈɒksɪdʒən ˈθɛrəpi/ | Liệu pháp oxy cao áp |
| 119 | Periulcer transcutaneous oxygen tension | /ˌpɛriˈʌlsər ˌtrænskjuːˈteɪniəs ˈɒksɪdʒən ˈtɛnʃən/ | Áp lực oxy xuyên da quanh vết loét |
| 120 | Negative-pressure wound therapy | /ˈnɛɡətɪv-ˈprɛʃər wuːnd ˈθɛrəpi/ | Liệu pháp vết thương áp lực âm |